Niewypłacalne grupy spółek – temat nierozpoznany
Mój pierwszy wpis poświęcam grupom spółek. Są one dla prawnika niesamowicie interesujące, szczególnie w kontekście niewypłacalności, restrukturyzacji i upadłości. Wszystko można powiedzieć, ale na pewno nie to, że ten obszar jest przeregulowany.
Brak regulacji o niewypłacalności spółek powiązanych
Nie mamy przepisów traktujących o niewypłacalności spółek powiązanych, a szerzej o próbie przypisania jednej spółce przesłanek ogłoszenia upadłości innej spółki z tej samej grupy. Nie mamy przepisów wprost pozwalających na połączenie do wspólnego rozpoznania spraw o otwarcie restrukturyzacji czy upadłości dotyczących różnych spółek. Próżno szukać regulacji o wspólnym interesie gospodarczym grupy spółek. W konsekwencji też żaden organ postępowania, w tym syndyk, zarządca, nadzorca ani sędzia-komisarz, nie mają prawa uwzględniać interesu innego niż interes danej spółki.
Interes grup spółek
Zdaję sobie sprawę, że normatywnym pojęciem interesu grup spółek nie dysponuje również prawo spółek handlowych zaś nawet sam interes spółki nie jest w pełni rozpoznany (interes samej spółki czy interes właścicieli? a jeśli tak to jakich?). W prawie upadłościowym i restrukturyzacyjnym interes upadłego oraz dłużnika są z reguły intuicyjnie utożsamiane z interesem wierzycieli. Ale to znów rodzi masę pytań: czy interes grup spółek w upadłości oraz w restrukturyzacji jest jednorodny? Czy chodzi o wierzycieli wyłącznie, czy może także o interes dłużnika oraz jego właścicieli w przypadku spółki w restrukturyzacji otwartej wobec podmiotu zagrożonego niewypłacalnością? Czy interes wierzycieli rzeczowych powinien być lepiej chroniony od interesu pozostałych wierzycieli?
Wątpliwości można mnożyć. Odpowiedzi ustawy nam nie oferują. Szczątkowe regulacje jednak na szczęście istnieją.
Możliwość połączenia spraw do wspólnego rozpoznania na tle prawa upadłościowego i restrukturyzacyjnego
Zarówno w art. 190 ustawy – Prawo restrukturyzacyjne (p.r.), jak i w art. 215 ustawy – Prawo upadłościowe (p.u.) rozszerzono zakres podmiotowy spraw nadających się do połączenia. Obecnie dopuszcza się do połączenia wszystkie sprawy, jeżeli sąd uzna to za uzasadnione, w szczególności sprawy wobec podmiotów powiązanych oraz małżonków. Połączenie to ma miejsce na etapie po ogłoszeniu upadłości lub otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego. Połączenie spraw na wcześniejszym etapie w ramach postępowania o ogłoszenie upadłości lub otwarcie postępowania jest możliwe jedynie na podstawie odpowiednio stosowanych przepisów kodeksu postępowania cywilnego (art. 219 k.p.c.).
Dalsze regulacje w p.r. i p.u. w zakresie spółek powiązanych
Przepisy p.r. i p.u. w zakresie spółek powiązanych dotyczą ponadto: zakazu wykonywania prawa głosu na zgromadzeniu wierzycieli w sprawach dotyczących układu przez podmioty powiązane (art. 116 ust. 2 p.r.), braku wpływu podmiotów powiązanych na wybór zarządcy lub nadzorcy (art. 38 ust. 2 oraz 51 ust. 2 p.r.) oraz na jego zmianę (art. 28 ust. 1 pkt 4 p.r.), braku prawa żądania ustanowienia rady wierzycieli oraz wskazywania i zmiany członków rady wierzycieli (art. 121 ust. 2, art. 123 i 126 p.r.), braku prawa składania propozycji układowych (art. 155 ust. 2 p.r.), pomocy publicznej na restrukturyzację (art. 141 ust. 3 p.r.) oraz bezskuteczności czynności prawnych dokonywanych z podmiotami powiązanymi na przedpolu upadłości (art. 128 p.u.).
Z dniem 1 stycznia 2016 r. zmieniła się pozycja prawna wspólnika finansującego spółkę na podstawie umowy pożyczki. Do końca 2015 r., zgodnie z art. 14 §2 k.s.h. wierzytelność wspólnika albo akcjonariusza z tytułu pożyczki udzielonej spółce kapitałowej uważa się za jego wkład do spółki w przypadku ogłoszenia jej upadłości w terminie dwóch lat od dnia zawarcia umowy pożyczki. Obecnie taka wierzytelność jest kwalifikowana do ostatniej, czwartej kategorii zaspokojenia z funduszów masy upadłości (art. 342 ust. 1 pkt 4 p.u.).
Powyższe ustalenia pozwalają wnioskować, że ustawodawca:
- rozpoznaje zawiły problem rozliczeń finansowych pomiędzy spółkami powiązanymi. Robi to jednak w sposób bardzo ograniczony, szczątkowo i niejako przy okazji rozwiązania innych problemów (finansowanie holdingowe a niewypłacalność – por. art. 11 ust. 4 p.u., oraz zaspokojenie finansującego podmiotu z grupy, i to wyłącznie w ujęciu spółki matki jako spółki finansującej);
- rozpoznaje problem transakcji w ramach grupy dokonanych z pokrzywdzeniem wierzycieli w okresie poprzedzającym upadłość. Od dnia 1.1.2016 r. ustawodawca uelastycznił normy w zakresie czynności mających uzasadnienie gospodarcze (bezskuteczne mogą być tylko takie czynności, które nie prowadzą do pokrzywdzenia wierzycieli, przy czym ciężar udowodnienia tej okoliczności spoczywa na podmiocie dokonującym czynności z dłużnikiem, por. art. 128 ust. 1 zd. 1 p.u.);
- rozpoznaje problem wpływu podmiotu powiązanego na dłużnika w restrukturyzacji poprzez wybór organów pozasądowych oraz reprezentacji wierzycieli, jak i głosowania nad układem i wyłącza jego prawo głosu.
Podsumowanie
Trudno jest więc wysnuwać wnioski o tym, jak ustawodawca chciał uregulować status grup spółek w upadłości i restrukturyzacji. Wysuwam tezę, że w ramach już otwartych postępowań restrukturyzacyjnych i upadłościowych, ustawodawca dopuszcza wspólne prowadzenie postępowań dotyczących spółek z tej samej grupy kapitałowej poprzez wprowadzenie do systemu art. 215 p.u. oraz art. 190 p.r., ale nie określa żadnych materialnoprawnych wytycznych rozwiązywania problemów na płaszczyźnie powiązań między tymi spółkami.
Już niebawem rozwiniemy ten temat. Do usłyszenia!
