Zwrot pomocy publicznej przez syndyka
Jedną z podstaw funkcjonowania wspólnego rynku jest niedopuszczenie do zakłócenia konkurencji i handlu wewnątrz UE poprzez interwencje państwa. Osiągnięcie tego celu zapewnia ogólny zakaz przyznawania pomocy państwa (art. 107 TFUE).
Zakaz przydzielania pomocy przy użyciu zasobów państwowych
Zakazana jest jakakolwiek forma pomocy przy użyciu zasobów państwowych, która zakłóca bądź może zakłócać konkurencję poprzez wspieranie niektórych przedsiębiorstw czy produkcji niektórych towarów w zakresie, w jakim wpływa na wymianę handlową między państwami członkowskimi. Spod zakazu udzielania pomocy publicznej wyłączona jest każdorazowo tzw. pomoc de minimis lub pomoc bagatelna. Komisja Europejska może też zatwierdzić niektóre środki pomocy zgodne z określonymi celami. Na państwa członkowskie nałożono obowiązek wstrzymania się z przyznaniem pomocy, do czasu jej zatwierdzenia tej pomocy przez Komisję.
Uprawnienie do zbadania zgodności przyznawanej pomocy z rynkiem wewnętrznym UE
Uprawnienia w zakresie stwierdzenia, czy udzielona lub planowana pomoc jest zgodna z rynkiem wewnętrznym UE, przysługują Komisji Europejskiej. Jeśli po wezwaniu zainteresowanych stron do przedstawienia uwag i zapoznaniu się z nim komisja stwierdzi, że pomoc przyznana przez państwo lub przy użyciu zasobów państwowych nie jest zgodna z rynkiem wewnętrznym w rozumieniu art. 107 TFUE lub że pomoc ta jest nadużywana, podejmie decyzję nakazującą zwrot lub zmianę uzyskanej pomocy przez dane państwo członkowskie (art. 108 ust. 2 TFUE).
Sposób zwrotu niedozwolonej pomocy
Decyzja Komisji Europejskiej nakazująca zwrot pomocy publicznej uznanej za niedozwoloną podlega wykonaniu w sposób przewidziany w porządku prawnym państwa członkowskiego, w którym ma być wykonana. Prawo polskie reguluje zatem kompleksowo tryb i sposób zwrotu bezprawnie przyznanej pomocy publicznej.
Windykacja niedozwolonej pomocy w przypadku ogłoszenia upadłości przez beneficjenta
W jaki sposób obowiązek windykacji obciążający państwo członkowskie ma być zrealizowany w przypadku ogłoszenia upadłości beneficjenta takiej niedozwolonej pomocy? Przede wszystkim należy pamiętać, że organy postępowania upadłościowego i inne organy państwa członkowskiego, w tym organy władzy sądowniczej, są związane decyzją Komisji w zakresie uznania pomocy publicznej za niedozwoloną i obowiązku windykacji. Procedura zgłoszenia i uznania wierzytelności z tytułu zwrotu pomocy publicznej uznanej za niedozwoloną odbywa się natomiast zgodnie z przepisami prawa krajowego.
Aby możliwe było stwierdzenie prawidłowego wykonania decyzji Komisji w odniesieniu do podmiotów znajdujących się w stanie upadłości, konieczne jest wykazanie odpowiednio:
- pełnego zwrotu uzyskanej pomocy publicznej albo
- uznania na liście wierzytelności roszczenia państwa z tytułu zwrotu niedozwolonej pomocy publicznej lub wyczerpania drogi zaskarżenia odmowy wciągnięcia na listę oraz następnie całkowitej likwidacji beneficjenta, przy czym aktywa podmiotu muszą zostać sprzedane zgodnie z zasadami rynkowymi.
Niedopuszczalność prowadzenia działalności przez upadłego beneficjenta do czasu zwrotu pomocy
Niedopuszczalne jest prowadzenie działalności gospodarczej przez postawionego w stan upadłości beneficjenta pomocy publicznej uznanej za bezprawną do czasu pełnego zwrotu uzyskanej pomocy, jeśli działalność ta nadal zakłóca konkurencję. Podejście takie jest oczywistą konsekwencją konieczności przywrócenie sytuacji istniejącej na rynku przed przyznaniem pomocy. Natychmiastowe zaprzestanie działań zakłócających funkcjonowanie rynku oraz odzyskanie pomocy jest konieczne dla zapewnienia jednakowych warunków działania na rynku wewnętrznym. Przy czym w kontekście postępowania upadłościowego należy pamiętać, że działalność prowadzona przez syndyka lub inny organ postępowania upadłościowego poczytywana jest za działalność beneficjenta.
Sprzedaż przedsiębiorstwa upadłego beneficjenta przed zwrotem pomocy
Zbycie majątku beneficjenta znajdującego się w stanie upadłości nie musi nastąpić w sposób rozdrobniony. Sprzedaż całego przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części nie będzie sama w sobie stać w sprzeczności z realizacją obowiązku zwrotu bezprawnej pomocy i wyeliminowania zakłócenia rynku. Jednak warunkiem uznania decyzji Komisji za wykonaną, jeśli nie nastąpił pełen zwrot udzielonej bezprawnie pomocy, jest zbycie majątku zgodnie z zasadami rynkowymi. Wykorzystanie przez inny podmiot uzyskanego dzięki niezgodnej z prawem pomocy publicznej majątku pierwotnego beneficjenta będzie sprzeczne z decyzją Komisji nakazującą zwrot pomocy, jeśli do przekazania nie doszło na warunkach rynkowych. W takiej sytuacji również nabywca byłby obciążony obowiązkiem zwrotu udzielonej bezprawnie pomocy. Uznaje się jednak, że zachowanie procedury publicznego przetargu w postępowaniu upadłościowym gwarantuje uzyskanie ceny rynkowej, tj. adekwatnej do sytuacji, w jakiej znajduje się przedsiębiorstwo objęte postępowaniem upadłościowym. Zatem kupujący takie aktywa od syndyka nie muszą obawiać się objęcia odpowiedzialnością za zwrot pomocy uzyskanej przez upadłego.
