Wpływ konwersji wierzytelności na strukturę właścicielską w spółce akcyjnej

Spółki akcyjne mogą skorzystać ze szczególnej formy restrukturyzacji zobowiązań w postaci konwersji wierzytelności na nowo wyemitowane akcje. Zgodnie z art. 156 ust. 5 pkt 3 p.r. propozycje układowe zawierają określenie, że objęcie akcji następuje z wyłączeniem prawa poboru.

Zabezpieczenie struktury właścicielskiej spółki akcyjnej na gruncie k.s.h.

Podwyższenie kapitału zakładowego spółki akcyjnej w drodze emisji nowych akcji bezpośrednio wpływa na pozycję udziałową dotychczasowych akcjonariuszy. Jedną z form ochrony interesów akcjonariuszy przed skutkami rozwodnienia akcji (zmniejszenia wartości praw korporacyjnych przypadających na 1 akcję) jest prawo poboru, rozumiane jako uprawnienie dotychczasowych akcjonariuszy do pierwszeństwa objęcia nowych akcji. Mechanizm ten umożliwia utrzymanie korporacyjnego status quo akcjonariusza w sytuacji, gdy nabędzie proporcjonalną do posiadanego udziału ilość nowo wyemitowanych akcji. Inną możliwością aktywności akcjonariusza jest zbycie przysługującego mu prawa poboru innemu akcjonariuszowi bądź osobie trzeciej.

Prawo poboru przysługuje akcjonariuszom ex lege, w związku z czym nie jest możliwe statutowe ograniczenie bądź pozbawienie ich tego prawa, a czynność prawna sprzeczna z art. 433 k.s.h. jest nieważna. Właściwie wykorzystane prawo poboru służyć może utrzymaniu bądź ukształtowaniu pożądanej przez akcjonariuszy struktury właścicielskiej w spółce.

Środki ochrony struktury właścicielskiej spółki akcyjnej w przypadku wyłączenia prawa poboru na tle przepisów p.r.

Prawo restrukturyzacyjne odmiennie odnosi się do zabezpieczenia interesów akcjonariuszy, na pierwszym miejscu stawiając cel w postaci uniknięcia ogłoszenia upadłości niewypłacalnej lub zagrożonej niewypłacalnością spółki akcyjnej przez umożliwienie restrukturyzacji jej zobowiązań w drodze zawarcia układu z wierzycielami.

Jednym z rodzajów propozycji układowych, skierowanych do dłużników-spółek akcyjnych, jest konwersja wierzytelności na wyemitowane w skutek wykonania układu akcje. W tym zakresie przepisy prawa restrukturyzacyjnego przewidują wyjątek od zasady wyrażonej w art. 433 k.s.h. w postaci wyłączenia przysługującego dotychczasowym akcjonariuszom prawa poboru. Ustawodawca zdecydował się zatem na ograniczenie uprawnień akcjonariusza na rzecz ochrony interesu wierzycieli.

Prawdopodobnym następstwem podwyższenia kapitału zakładowego restrukturyzowanej spółki w skutek konwersji wierzytelności na akcje może być znaczne rozwodnienie praw udziałowych dotychczasowych akcjonariuszy. Szczególnie problematyczna wydaje się sytuacja, w której wysokość konwertowanych wierzytelności znacznie przewyższa wartość dotychczasowego kapitału zakładowego dłużnika. W takim wypadku akcjonariusz, zainteresowany utrzymaniem dotychczasowego wpływu na funkcjonowanie spółki, w braku zabezpieczenia w postaci prawa poboru może zdecydować się na nabycie wierzytelności układowych wraz z prawem objęcia nowo wyemitowanych akcji.

Jeżeli nabycie nastąpiło po otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego, cesjonariusz nie zyskuje prawa głosu, w skutek czego wyłączony jest z możliwości głosowania nad układem (wierzytelność niema). Niemniej przepisy prawa restrukturyzacyjnego nie stoją na przeszkodzie cywilnoprawnemu zabezpieczeniu interesów nabywcy w postaci zawarcia w umowie przelewu warunku rozwiązującego, ziszczającego się w przypadku nieprzyjęcia układu przez wierzycieli.

Prawo głosu

Niezależnie od tego art. 116 p.r. wyłącza prawo głosu wobec m.in. wierzycieli-osób fizycznych reprezentujących ponad 25% kapitału zakładowego spółki, osób uprawnionych do reprezentowania spółki, a także spółek powiązanych, dominujących lub zależnych oraz osób uprawnionych do ich reprezentacji. W konsekwencji rozporządzenie wierzytelnością układową przez ww. podmioty, dokonane pomiędzy nimi, pełni zbliżoną funkcję do rozporządzenia prawem poboru między akcjonariuszami przy emisji akcji procedowanej na zasadach k.s.h., a jednocześnie nie ma wpływu na utratę prawa głosu na zgromadzeniu wierzycieli – które i tak by ww. nie przysługiwało.

Jednym z przywoływanych w literaturze niestandardowych środków ochrony dotychczasowej struktury właścicielskiej w spółce jest przekształcenie w postępowaniu restrukturyzacyjnym spółki akcyjnej w spółkę komandytowo-akcyjną. W drodze przekształcenia wybrani akcjonariusze mogą uzyskać bezpieczny korporacyjnie status komplementariuszy, uprawnionych do reprezentowania i prowadzenia spraw spółki, natomiast pozostali akcjonariusze S.A. wraz z wierzycielami układowymi zyskają pozycje akcjonariuszy w S.K.A. Scenariusz ten, choć zapewniający stabilizację korporacyjną, wiąże się z przyjęciem znacznej odpowiedzialności majątkowej (bez ograniczenia) przez komplementariuszy spółki.

W praktyce konwersja wierzytelności powinna być stosowana przez dłużników niezwykle ostrożnie. Konsekwencją realizacji ww. propozycji może być ułatwione (z pominięciem ograniczeń k.s.h.) przyjęcie inwestora zewnętrznego do spółki, ale także zagrożenie w postaci próby przejęcia spółki przez obcy kapitał.