Przelew wierzytelności na zabezpieczenie długu w razie ogłoszenia upadłości cedenta

Przelew wierzytelności na zabezpieczenie długu w razie ogłoszenia upadłości cedenta

Problematyka zabezpieczeń wierzytelności ma doniosłe znaczenie w obrocie gospodarczym, jest jego istotnym elementem, który służyć ma zapewnieniu jego pewności i stabilności. Nie zawsze można liczyć na solidność kontrahenta, stąd coraz większego znaczenia nabierają w praktyce różne sposoby zabezpieczania transakcji. Jednym z nich jest powierniczy przelew wierzytelności na zabezpieczenie.

Przelew na zabezpieczenie, tak jak i inne powiernicze czynności prawne, nie jest w sposób szczególny regulowany przepisami obowiązującego prawa. Tradycyjnie jako przelew na zabezpieczenie kwalifikowana jest umowa, na podstawie której cedent przelewa na rzecz cesjonariusza wierzytelność w celu zabezpieczenia roszczenia cesjonariusza wynikającego (w stosunku do cedenta lub osoby trzeciej) z innego stosunku prawnego. Ze względu na powierniczy charakter tej czynności w praktyce rodzi ona wiele pytań, wśród których zasadnicze znaczenie ma wpływ ogłoszenia upadłości cedenta na dalsze trwanie zabezpieczenia.

Czy powierniczo scedowana wierzytelność jest elementem masy upadłości?

W razie ogłoszenia upadłości dłużnika jeszcze przed realizacją uprawnień z wierzytelności fiducjarnie przelanej przez dłużnika na wierzyciela powstaje problematyka prawidłowego zakwalifikowania scedowanej wierzytelności – jako składnika masy upadłości lub jako element majątku wierzyciela. W stanie prawnym sprzed nowelizacji Prawa upadłościowego dokonanej ustawą z 6 marca 2009 r. , za oczywiste uznawano, że w razie upadłości zbywcy wierzytelności, nabywca może domagać się jej wyłączenia z masy upadłości, ponieważ rzecz ta „nie należy” już do upadłego, lecz do nabywcy. W tym kontekście należy zwrócić uwagę na dodany na mocy powołanej ustawy nowelizującej art. 701 p.u., zgodnie z którym przepisów o wyłączeniu z masy upadłości nie stosuje się do rzeczy, wierzytelności i innych praw majątkowych przeniesionych przez upadłego na wierzyciela w celu zabezpieczenia wierzytelności. Do przedmiotów tych oraz do zabezpieczonych w ten sposób wierzytelności stosuje się odpowiednio przepisy ustawy dotyczące zastawu i wierzytelności zabezpieczonych.

Przepis art. 701 p.u. niejako wyłącza roszczenie o wyłączenie przedmiotu przewłaszczenia z masy upadłości. Jednak aby w ogóle można było mówić o takim roszczeniu lub jego braku, niezbędne jest uprzednie włączenie przedmiotu przewłaszczenia (przelanej wierzytelności) do masy upadłości. W oparciu o ten przepis można ustalić, że ustawodawca zaliczył powierniczo przelaną wierzytelność do majątku upadłego, co z kolei skutkuje jej zaliczeniem do masy upadłości. Wydaje się zatem, że z chwilą ogłoszenia upadłości fiducjarnie przelana wierzytelność staje się składnikiem masy upadłości, mimo iż przed zainicjowaniem postępowania upadłościowego uprawnionym z przelanej wierzytelności był jedynie wierzyciel – cesjonariusz.

Skład masy upadłości ustala w przypadku upadłości syndyk. Czyni to na podstawie wpisów w księgach upadłego oraz dokumentów bezspornych. Domniemywa się przy tym, że rzeczy znajdujące się w posiadaniu upadłego w dniu ogłoszenia upadłości należą do majątku upadłego. Majątek upadłego należy do masy upadłości, chociażby poszczególne jego części znajdowały się we władaniu osób trzecich. Skoro do masy upadłości wchodzi wszystko to, co może zostać spieniężone i użyte na zaspokojenie wierzycieli, należy uznać, że w oparciu o art. 701 p.u. z dniem ogłoszenia upadłości do masy włączana jest również scedowana wierzytelność. Służy ona bowiem zaspokojeniu wierzyciela upadłego.

Kto jest legitymowany do pozwania dłużnika z cedowanej wierzytelności?

W przypadku przelewu wierzytelności w celu zabezpieczenia roszczeń jedynie syndyk posiada legitymację czynną do dochodzenia wierzytelności, mimo że do przelewu doszło przed ogłoszeniem upadłości cedenta. W świetle dotychczasowych wypowiedzi doktryny przeważa pogląd, że przepis art. 701 prawa upadłościowego przyznaje wyłącznie syndykowi prawo do dochodzenia wierzytelności objętej przelewem dokonanym w celu zabezpieczenia wierzytelności.

Zatem od momentu ogłoszenia upadłości cesjonariusz traci prawo do dochodzenia wierzytelności wobec dłużnika (czy też rozporządzania wierzytelnością). Wierzytelność objęta przelewem na zabezpieczenie dokonanym przez upadłego może być więc zbyta w toku postępowania wyłącznie przez syndyka. Dłużnik takiej wierzytelności może spełnić należne świadczenie wyłącznie do rąk syndyka. To syndyk wreszcie ma wyłączne prawo dochodzenia spełnienia świadczenia przez dłużnika cedowanej wierzytelności.

Tryb zaspokojenia się wierzyciela z powierniczo przelanej wierzytelności

Do wierzytelności zabezpieczonej przelewem wierzytelności z innego stosunku prawnego na zabezpieczenie stosuje się przepisy o wierzytelnościach zabezpieczonych zastawem zwykłym w zakresie sposobu likwidacji tych przedmiotów i prawa odrębności zaspokojenia wierzycieli oraz przepisy o zgłoszeniu wierzytelności i liście wierzytelności. W związku z tym skuteczność powierniczego przelew wierzytelności, podobnie jak skuteczność innych zabezpieczeń, oceniana jest wraz ze zgłoszeniem wierzytelności przez wierzyciela w ramach listy wierzytelności. Wierzyciel nie ma prawa na tym etapie postępowania upadłościowego dochodzenia od syndyka masy upadłości wierzytelności w drodze zgłoszenia wniosku o wyłączenie z masy upadłości. Może jedynie zgłosić swoją wierzytelność do Sędziego-komisarza. Poza ramami zgłoszenia wierzytelności nie jest dopuszczalne realizowanie kwestii zabezpieczenia, w tym także w drodze wytoczenia powództwa przeciwko syndykowi o ustalenie czy o zapłatę, jak również w drodze powództwa o zapłatę skierowanego przeciwko dłużnikowi cedowanej wierzytelności.

Wierzyciel upadłego posiadający zabezpieczenie wierzytelności w postaci rzeczy przewłaszczonej lub prawa (wierzytelności) przelanego w celu zabezpieczenia korzysta jedynie z tzw. prawa odrębności. Nie może on jednak zaspokoić swoich roszczeń np. poprzez proste przejęcie przelanej powierniczo wierzytelności (por. art. 336 ust. 2 p.u.). „Likwidacja” przedmiotu przewłaszczonego jest dokonywana według przepisów Prawa upadłościowego przez syndyka. Następnie zaś uprawniony wierzyciel uzyskać powinien zaspokojenie swoich roszczeń zgodnie z przepisami regulującymi zaspokojenie roszczeń zabezpieczonych zastawem.

Zgodnie z art. 336 ust. 1 p.u. sumy uzyskane z likwidacji rzeczy, wierzytelności i praw obciążonych m.in. zastawem przeznacza się na zaspokojenie wierzycieli, których wierzytelności były zabezpieczone na tych rzeczach lub prawach z zachowaniem przepisów ustawy. Tym samym sumy uzyskane z likwidacji przedmiotu zabezpieczenia powierniczego syndyk w ramach postępowania upadłościowego dłużnika przeznaczy na zaspokojenie w pierwszej kolejności wierzyciela. Ewentualne kwoty pozostałe po zaspokojeniu tej wierzytelności wejdą do funduszów masy upadłości.

Trzeba jednak mieć na uwadze, że wierzyciel, będąc zabezpieczony fiducjarnym przelewem, będzie musiał ponieść część kosztów postępowania upadłościowego. Zgodnie bowiem z art. 345 ust. 1 p.u., wierzytelności zabezpieczone rzeczowo podlegają zaspokojeniu z sumy uzyskanej z likwidacji przedmiotu zabezpieczenia, pomniejszonej o koszty likwidacji tego przedmiotu oraz inne koszty postępowania upadłościowego w wysokości nieprzekraczającej dziesiątej części sumy uzyskanej z likwidacji, nie więcej jednak niż o taką część kosztów postępowania upadłościowego, która wynika ze stosunku wartości obciążonego przedmiotu do wartości całej masy.

Podsumowanie

Przelew wierzytelności na zabezpieczenie charakteryzuje się tym, że jego skutki prawne odczuwają osoby niebędące stronami umowy – dłużnik przelewanej na zabezpieczenie wierzytelności oraz osoby trzecie, w tym wierzyciele cedenta i cesjonariusza. Dlatego ocena skuteczności przelewu w razie ogłoszenia upadłości dłużnika (cedenta) budzi tak rozliczne wątpliwości. Mając jednak na uwadze podstawowy cel postepowania upadłościowego – zaspokojenie roszczeń wierzycieli w możliwie jak najwyższym stopniu, przy udziale syndyka, zasadne jest przyjęcie sposobu zaspokojenia się wierzyciela (cesjonariusza) w sposób opisany powyżej.

Portal tworzony przez:

FilipiakBabicz.com

Obserwuj nas

Follow us

Posłuchaj podcastu ResTrue Talks.