Wykorzystanie wyciągu ze spisu wierzytelności jako tytułu wykonawczego

Można wykorzystać zestawienie wierzycieli i ich należności do wszczęcia przeciwko dłużnikowi egzekucji w określonych sytuacjach.

Postępowanie restrukturyzacyjne, obok swoich zasadniczych funkcji, w niektórych sytuacjach ułatwia także wierzycielom przymusowe wykonanie obowiązków przez dłużnika. Zbiorcze ujęcie osób i należnych im kwot pozwala w precyzyjny sposób stwierdzić konkretne obowiązki dłużnika i w razie potrzeby skierować je  do egzekucji. Umożliwia to wyciąg ze spisu wierzytelności, który po zaopatrzeniu w klauzulę wykonalności stanowi tytuł wykonawczy.

Zasady ogólne

Zgodnie z art. 102 ust. 1 i 2 p.r., wyciąg z zatwierdzonego spisu wierzytelności może w określonych sytuacjach być tytułem egzekucyjnym. Oznacza to, że o nadanie klauzuli wykonalności mogą ubiegać się wyłącznie ci wierzyciele, którzy zostali ujęci w zatwierdzonej części spisu.

Ustawa przewiduje, że układ można zawrzeć pomimo nierozpoznania części sprzeciwów do spisu wierzytelności (art. 98 ust. 2 p.r.). W takim wypadku sędzia-komisarz zatwierdza spis w zakresie nieobjętym nierozpoznanymi sprzeciwami. Natomiast jego pozostała część pozostaje niezatwierdzona do końca postępowania. Ponadto tytuł egzekucyjny nie powstanie w postępowaniu o zatwierdzenie układu ani w uproszczonym postępowaniu restrukturyzacyjnym, w których sąd nie wydaje postanowienia o zatwierdzeniu spisu wierzytelności.

Tytuł egzekucyjny na wypadek niepowodzenia restrukturyzacji

Zdarza się, że układ nie zostanie zatwierdzony, zawarty albo restrukturyzacja z innych przyczyn zakończy się umorzeniem. W takiej sytuacji wierzyciele mogą korzystać ze spisu wierzytelności jako zbiorczego zestawienia tytułów egzekucyjnych przeciwko dłużnikowi. W tym celu, po prawomocnym zakończeniu postępowania, każdy z nich może wystąpić do sądu restrukturyzacyjnego o nadanie klauzuli wykonalności na wyciąg ze spisu. Wyciąg taki obejmuje oznaczenie wierzyciela i przysługującą mu wierzytelność. Możliwość uzyskania takiego tytułu egzekucyjnego pojawia się też w razie uchylenia układu.

Wierzyciel nie musi wykazywać, że postępowanie zakończyło się niekorzystnie dla dłużnika. Pismo kieruje do sądu restrukturyzacyjnego, dysponującego aktami sprawy (art. 781 § 1 k.p.c.). Wniosek podlega opłacie wynoszącej 50 zł. Domagając się nadania klauzuli wykonalności wierzyciel żąda nadania jej na tytuł inny niż orzeczenie sądu (art. 71 pkt 1 uksc).

Po wydaniu przez Sąd Najwyższy (SN) uchwały z dnia 18 stycznia 2019 r., III CZP 55/18, nie jest jasne, w jakiej relacji pozostaje nowy tytuł egzekucyjny (wyciąg ze spisu) do orzeczeń sądowych uzyskanych przed postępowaniem restrukturyzacyjnym i w jego trakcie. W tej uchwale SN wskazał, że uzyskanie nowego tytułu egzekucyjnego – wyciągu z listy wierzytelności w postępowaniu upadłościowym – czyni zbędnym toczące się postępowanie cywilne o tę samą wierzytelność. Może to prowadzić do wniosku, wyrażanego wprost w doktrynie, że dotychczasowy tytuł traci wykonalność wraz z prawomocnym umorzeniem lub prawomocną odmową zatwierdzenia układu. Warunkiem jest ujęcie wierzyciela w zatwierdzonym spisie.

Sytuacja, w której uzyskany wcześniej wyrok traci wykonalność jest niewątpliwie niekorzystna dla wierzycieli. W konsekwencji zawieszone egzekucje (art. 259 ust. 1 p.r., 312 ust. 1 p.r.) nie mogą być podjęte po zakończeniu postępowania. Każde takie postępowanie sąd musi umorzyć (art. 824 § 1 pkt 5 k.p.c.). Warto dostrzec, że tytuł egzekucyjny w postaci wyciągu ze spisu jest często znacznie uboższy od wyroku lub nakazu zapłaty. Obejmuje on wyłącznie odsetki do dnia poprzedzającego otwarcie postępowania (art. 79 ust. 2 p.r.). Natomiast niewymagalne wierzytelności zostają objęte dyskontem (art. 79 ust. 1 p.r.).

Egzekwowanie układu

Wyciąg ze spisu wierzytelności może pomóc wierzycielowi wyegzekwować jego należności po prawomocnym zatwierdzeniu układu. Przymusowe wykonanie obowiązku – niezależnie od uzyskanych wcześniej orzeczeń jest, obok wniosku o uchylenie układu przewidzianego w art. 176 ust. 1 p.r., dodatkowym gwarantem dla wierzyciela. W takim wypadku do nadania klauzuli wykonalności służy nie tylko wyciąg ze spisu, ale także wypis postanowienia o zatwierdzeniu układu, które zawiera jego treść.

W przypadku rozłożenia zobowiązania na raty, zakres egzekwowanego obowiązku zależy od tego, czy upłynęły już poszczególne terminy zapłaty. Sąd lub referendarz, badając wniosek o klauzulę, musi stwierdzić, czy wierzytelność jest wymagalna i w jakim zakresie. W związku z tym, że nie ma możliwości nadania klauzuli wykonalności na przyszłe raty, wierzyciel, w celu przymuszenia dłużnika do wykonywania układu, powinien za każdym razem ponawiać wniosek o klauzulę wykonalności. To wiąże się z każdorazowym obowiązkiem uiszczenia opłaty, traktowanej jako niezbędny koszt egzekucji i zwracanej od egzekwowanego dłużnika w egzekucji. Z tego względu bardziej efektywnym środkiem przymuszenia dłużnika do wykonywania układu ratalnego jest wspomniany wniosek o jego uchylenie. Kilkakrotne uzyskanie klauzuli wykonalności może być jednak dla sądu argumentem za uznaniem, że dłużnik nie wykonuje układu.

Rozszerzona skuteczność spisu

Wyciąg ze spisu może być wykorzystany jako tytuł wykonawczy także przeciwko osobie, która udzieliła zabezpieczenia wykonania układu. Jest to możliwe o ile złożyła w sądzie dokument stwierdzający jego udzielenie. Chodzi tu o oświadczenie, stanowiące załącznik do propozycji układowych (art. 158 ust. 1 p.r.). Przed zawnioskowaniem o klauzulę wykonalności wierzyciel powinien zweryfikować, czy taki dokument znajduje się w aktach sprawy. Samo prawomocne zatwierdzenie układu, a nawet skuteczne ustanowienie zabezpieczenia w formie przepisanej prawem (np. ustanowienie hipoteki), nie zwolni sądu od obowiązku badania, w ramach postępowania klauzulowego, czy dokument – pochodzący od udzielającego zabezpieczenie – został złożony w sądzie.

Spis może wykorzystać także Zakład Ubezpieczeń Społecznych przeciwko nabywcy całości majątku dłużnika. Może to zrobić w razie przejęcia zobowiązań z tytułu składek w układzie likwidacyjnym. Wyciąg ze spisu zaopatrzony w klauzulę wykonalności przeciwko takiemu podmiotowi można skierować do egzekucji administracyjnej.

Podsumowanie

W postępowaniu restrukturyzacyjnym dłużnik zmierza do porozumienia z wierzycielami w formie układu zawieranego pod kontrolą sądu. Jedną z czynności, która jest niezbędna do tego celu, jest zbiorcze zestawienie wszystkich wierzycieli i ich należności w formie spisu wierzytelności. Przepis art. 102 p.r. pozwala na wykorzystanie tego dokumentu do wszczęcia przeciwko dłużnikowi egzekucji w określonych sytuacjach.