Znaczenie głosowania nad układem w toku postępowania restrukturyzacyjnego
Głosowanie nad układem, przeprowadzane na zgromadzeniu wierzycieli lub z jego pominięciem, jest kulminacyjnym momentem każdego postępowania restrukturyzacyjnego. Wynik głosowania determinuje powodzenie całego procesu naprawczego przedsiębiorstwa. Co najistotniejsze, negatywny wynik głosowania (nieprzyjęcie układu) jest obligatoryjną przesłanką umorzenia postępowania restrukturyzacyjnego. Dłużnik w toku postępowania ma zasadniczo prawo do przeprowadzenia jednego głosowania nad układem (z zastrzeżeniem regulacji art. 117 oraz 155 prawa restrukturyzacyjnego) oraz odmienności występujących w postępowaniu pozasądowym (postępowaniu o zatwierdzenie układu).
Ustalenie kręgu podmiotów uprawnionych do głosowania ma więc kluczowe znaczenie dla prawidłowości procedury głosowania nad układem. Prawo restrukturyzacyjne wyklucza niektóre podmioty z tego kręgu, z uwagi na istnienie osobistych lub kapitałowych powiązań z dłużnikiem. Poniższy tekst omawia przykładowe problemy mogące pojawić się w praktyce stosowania art. 116 p.r., zawierającego katalog podmiotów, którym ustawodawca odmówił prawa do wzięcia udziału w głosowaniu i czynnego wpływu na losy zawieranego układu.
Charakter artykułu 116 p.r.
Zgodnie z ogólną zasadą w zgromadzeniu, którego przedmiotem jest głosowanie nad układem, biorą udział wierzyciele z prawem głosu. Według założenia ustawodawcy wierzytelności osób powiązanych osobowo lub kapitałowo z dłużnikiem należy traktować jako wierzytelności wymagające szczególnej uwagi, gdyż nie można wykluczyć sytuacji, w której prawdziwym motywem ich pojawienia się w strukturze zobowiązań mogła być chęć wpływu na „arytmetykę układową” i pokrzywdzenie innych wierzycieli. Ratio legis wyłączenia prawa głosu, o którym mowa w art. 116 p.r., jest więc eliminacja potencjalnego wpływu na wynik głosowania podmiotów powiązanych z dłużnikiem. Katalog wyłączeń wymienia wyjątki od obowiązującej reguły (zgodnie z którą wszyscy wierzyciele mają prawo głosu w sprawie układu), co powoduje, że zgodnie z zasadą exceptiones non sunt extendendae, nie jest dopuszczalna jego rozszerzająca wykładnia.
W praktyce, zarządcy czy nadzorcy wciąż napotykają problemy interpretacyjne podczas jego stosowania. Kilka z nich opisanych zostało w niniejszym w artykule.
Oddanie głosu w imieniu spółek, w których dłużnik jest właścicielem udziałów lub akcji lub pełni funkcję członka zarządu ww. podmiotów
Jak wskazano, prawo restrukturyzacyjne zawiera zamknięty katalog przypadków, w których konieczne jest wyłączenie wierzyciela od głosowania z uwagi na stosunki łączące go z dłużnikiem. Ustawa ta w sposób szczątkowy odnosi się jednak do głosowania nad układem w przypadku, gdy dłużnikiem jest osoba fizyczna. Zgodnie z art. 116 ust. 1 p.r. w sprawach dotyczących układu nie ma prawa głosu wierzyciel będący małżonkiem dłużnika, jego krewnym lub powinowatym w linii prostej, krewnym lub powinowatym w linii bocznej do drugiego stopnia włącznie, przysposabiającym dłużnika lub przez niego przysposobionym. Ustawodawca odmawia więc prawa głosu w toku głosowania nad układem osoby fizycznej wyłącznie innym osobom fizycznym związanym z dłużnikiem z uwagi na powiązania rodzinne. Łatwą do wyobrażenia i spotykaną w praktyce jest jednak sytuacja, kiedy wierzycielami w toku postępowania restrukturyzacyjnego są spółki prawa handlowego, którymi dłużnik zarządza lub których jest właścicielem. Żadna z reguł opisanych w artykule 116 p.r. nie odnosi się jednak do takiego przypadku, więc, w mojej ocenie, mimo oczywistego powiązania (głosowania we własnej sprawie) zarządca lub nadzorca nie będzie uprawniony do stwierdzenia wyłączenia prawa głosu takiemu wierzycielowi. Biorąc powyższe pod uwagę, słusznym postulatem de lege ferenda jest uzupełnienie regulacji art. 116 prawa restrukturyzacyjnego o ww. przypadki.
Fundusz inwestycyjny w strukturze kapitałowej dłużnika a wyłączenie prawa głosu
Często spotykaną w praktyce sytuacją jest także obecność w strukturze kapitałowej dłużnika funduszy inwestycyjnych, będących właścicielami udziałów lub akcji restrukturyzowanego podmiotu. Artykuł 116 p.r., zawierając zamknięty katalog wyłączeń podmiotów, które pozbawione zostały prawa głosowania nad układem, odnosi się jednak wyłącznie do osób fizycznych oraz spółek prawa handlowego. Regulacja zupełnie pomija więc często spotykaną w obrocie gospodarczym sytuację, gdzie podmiotem posiadającym wierzytelności względem dłużnika jest finansujący go fundusz inwestycyjny (lub inny podobny podmiot), często będący również właścicielem części lub całości udziałów (akcji) w kapitale zakładowym. Mimo tego ustawodawca, konstruując hipotezę omawianego artykułu, pominął ten rodzaj podmiotów.
Powyższe oznacza, że również w tym przypadku, mimo oczywistego powiązania z dłużnikiem, nie będzie dopuszczalne wyłączenie prawa głosu takiego wierzyciela. W mojej ocenie, w tym miejscu należy zgłosić kolejny postulat de lege ferenda o uzupełnienia katalogu wyłączeń prawa głosu również o fundusze inwestycyjne.
Głosowanie w grupach – grupa, w której wszyscy wierzyciele są pozbawieni prawa głosu
Kolejną częstą sytuacją, spotykaną w toku postępowań restrukturyzacyjnych, jest umieszczenie wierzycieli niemających prawa głosu (na podstawie art. 116 p.r.) w odrębnej grupie, do której dłużnik kieruje propozycję układową, która (w znacznej części przypadków) przewiduje bardzo wysoki poziom redukcji zobowiązań. Na pytanie, czy dopuszczalne jest stworzenie takiej grupy, należy udzielić odpowiedzi twierdzącej. Czy zatem w przypadku, gdy żaden z wierzycieli nie ma prawa głosu (a więc układ w tej grupie nie zostaje przyjęty), na zarządcy lub nadzorcy ciąży obowiązek dokonania symulacji z art. 119 ust. 3 p.r.? Czy wierzycieli zgromadzonych w grupie, w której żaden z nich nie jest uprawniony do głosowania, należy potraktować tak jak wymienionych w treści art. 119 ust. 3 p.r., tj. wierzycieli z grupy lub grup, które wypowiedziały się przeciw przyjęciu układu? Na wszystkie te pytania, w mojej ocenie, należy udzielić odpowiedzi twierdzącej.
Nadzorca lub zarządca powinien dokonać oceny, czy wierzyciele wyłączeni od głosowania zostaną zaspokojeni na podstawie układu w stopniu nie mniej korzystnym niż w przypadku przeprowadzenia postępowania upadłościowego. Porównanie sytuacji wierzycieli biorących udział w postępowaniu restrukturyzacyjnym z ich pozycją oraz symulowanym poziomem zaspokojenia w toku ewentualnego postępowania upadłościowego, pozwala także na odparcie ewentualnego zarzutu o rażącym pokrzywdzeniu wierzycieli, mogącym przesądzić o odmowie zatwierdzenia układu na podstawie art. 165 ust. 2 p.r. Argument ten wybrzmiewa tym bardziej, ze względu na fakt, że wierzyciele ci nie mieli możliwości wypowiedzenia się przeciwko układowi z uwagi na zakazy z art. 116 p.r.
Podsumowanie
Artykuł 116 p.r. wprowadza wyjątek od reguły, jaką jest przyznanie prawa głosu wszystkim wierzycielom posiadającym wierzytelności powstałe przed dniem otwarcia postępowania. Podczas jego stosowania występują jednak liczne problemy praktyczne. Konieczne wydaje się również uzupełnienie lub zmiana ww. artykułu, tak aby uwzględniał on najczęściej występujące przypadki powiązań pomiędzy uczestnikami postępowania.
