Nowelizacja prawa upadłościowego – zmiana dotycząca obowiązku wyczerpania trybu określonego ustawą

Wprowadzenie

Ogłoszenie upadłości dłużnika stanowi doniosły prawnie moment, wywierający szereg skutków zarówno w obszarze prawa materialnego, jak i procesowego. W szczególności powoduje ono zawieszenie toczących się postępowań cywilnych, wszczętych przeciwko dłużnikowi przed ogłoszeniem upadłości, jeżeli postępowania takie dotyczą masy upadłości. Dochodzona w takim postępowaniu wierzytelność powinna następnie zostać zgłoszona syndykowi oraz zaspokojona z masy upadłości. Zgodnie z art. 145 ust. 1 p.u., wszczęte przeciwko dłużnikowi postępowanie sądowe może być podjęte przeciwko syndykowi tylko w przypadku, gdy w postępowaniu upadłościowym wierzytelność ta po wyczerpaniu trybu określonego ustawą nie zostanie umieszczona na liście wierzytelności. Przepis ten znajduje zastosowanie do wszystkich roszczeń majątkowych przeciwko upadłemu, istniejących w dniu ogłoszenia upadłości¹.

Wyczerpanie trybu określonego ustawą  

Wierzyciel, chcąc wziąć udział w wypłacie dywidendy upadłościowej swojego dłużnika, zobowiązany jest zgłosić swoją wierzytelność syndykowi. Nie oznacza to jednak, że kontynuacja postępowania wszczętego przed ogłoszeniem upadłości przeciwko dłużnikowi nie jest w ogóle możliwa. Wierzyciel ma prawo dochodzić swojego roszczenia w postępowaniu wszczętym przeciwko dłużnikowi przed ogłoszeniem upadłości, jeżeli wierzytelność, co do której uprawniony wytoczył powództwo, nie zostanie zamieszczona na liście wierzytelności. Dotychczas podstawowe problemy rodziła wykładnia zawartego w art. 145 ust. 1 p.u. sformułowania „po wyczerpaniu trybu określonego ustawą”. Omawiany zwrot był różnie interpretowany w doktrynie i orzecznictwie. Zwolennicy pierwszego z poglądów wskazywali, że wystarczająca jest sama odmowa uznania wierzytelności na liście. Zgodnie z drugim, dominującym poglądem, wyczerpanie trybu możliwe jest dopiero po rozpoznaniu i oddaleniu przez sąd upadłościowy zażalenia na postanowienie sędziego-komisarza odmawiające uznania wierzytelności, wydane na skutek sprzeciwu co do odmowy uznania wierzytelności przez syndyka². Według trzeciego poglądu, wierzyciel musi zaskarżyć wyłącznie odmowę uznania wierzytelności na liście, wnosząc sprzeciw.

Uchwała Sądu Najwyższego

Rozbieżności w zakresie wykładni pojęcia „po wyczerpaniu trybu określonego ustawą” rozstrzygnął Sąd Najwyższy uchwałą z dnia 9 grudnia 2019 r., sygn. III CZP 96/20, wskazując, że: „dla wyczerpania trybu, o którym mowa w art. 145 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze, konieczne jest zaskarżenie odmowy uznania wierzytelności sprzeciwem do sędziego-komisarza, a w razie nieuwzględnienia sprzeciwu − wniesienie zażalenia do sądu upadłościowego.”³ W praktyce orzeczenie Sądu Najwyższego ogranicza możliwość dochodzenia przez wierzyciela swojego roszczenia na drodze postępowania wszczętego przed ogłoszeniem upadłości dłużnika.

Powyższe zapatrywania Sądu Najwyższego aprobuje D. Chrapoński w glosie do przytoczonej uchwały, wskazując, że „ten tryb uznaje się za zakończony jeżeli wierzyciel skorzystał ze wszystkich środków odwoławczych zawartych w Dziale II p.u., a zastosowane przez niego środki ochrony prawnej nie doprowadziły do uwzględnienia jego wierzytelności na liście”⁴.

Nowelizacja Prawa Upadłościowego

Ministerstwo Sprawiedliwości przystąpiło do opracowania projektu ustawy o zmianie ustawy – Prawo restrukturyzacyjne oraz ustawy – Prawo upadłościowe. Celem projektu jest implementacja dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1023 z dnia 20 czerwca 2019 r. w sprawie ram restrukturyzacji zapobiegawczej, umorzenia długów i zakazów prowadzenia działalności oraz w sprawie środków zwiększających skuteczność postępowań dotyczących restrukturyzacji, niewypłacalności i umorzenia długów, a także zmieniającej dyrektywę (UE) 2017/1132 (dyrektywa o restrukturyzacji i upadłości).

Artykuł 2 pkt 3 projektu zakłada zmianę art. 145 p.u. Projekt przewiduje rozwiązanie, zgodnie z którym „postępowanie sądowe, administracyjne lub sądowoadministracyjne w sprawie wszczętej przeciwko upadłemu przed dniem ogłoszenia upadłości o wierzytelność, która podlega zgłoszeniu do masy upadłości, będzie mogło być podjęte przeciwko syndykowi tylko w przypadku, gdy w postępowaniu upadłościowym pomimo dokonania zgłoszenia wierzytelności wierzytelność ta nie została umieszczona na liście wierzytelności i bezskutecznie minął termin do wniesienia sprzeciwu co do uznania bądź odmowy uznania tej wierzytelności. W przypadku wniesienia sprzeciwu postępowanie sądowe, administracyjne lub sądowoadministracyjne będzie mogło być podjęte przeciwko syndykowi po prawomocnym rozpoznaniu sprzeciwu”⁵ .

Zgodnie z projektem ustawy, jeżeli wierzytelność nie została uznana na liście wierzytelności, to postępowanie cywilne powinno zostać podjęte w następujących przypadkach:

1. wierzyciel nie wniósł sprzeciwu i termin do wniesienia sprzeciwu upłynął;
2. wierzyciel wniósł sprzeciw, który został oddalony postanowieniem sędziego-komisarza i upłynął termin do wniesienia zażalenia na to postanowienie;
3. wierzyciel wniósł zażalenie na postanowienie sędziego-komisarza wydane w wyniku rozpoznania sprzeciwu i zażalenie to zostało oddalone postanowieniem sądu upadłościowego.

Projektowana zmiana polepsza sytuację prawną wierzyciela, który będzie miał możliwość kontynuacji zainicjowanego wcześniej postępowania zarówno po prawomocnym rozpoznaniu sprzeciwu wniesionego do sędziego-komisarza, jak i w przypadku, w którym sprzeciw taki w ogóle nie zostanie przez niego złożony.

Koszty dochodzenia roszczeń

Obecne rozwiązania prawne obciążają wierzyciela dodatkowymi kosztami dochodzenia swoich roszczeń w postaci konieczności uiszczenia opłaty od sprzeciwu oraz ewentualnego zażalenia. W postępowaniu upadłościowym wierzyciel nie ma możliwości dochodzenia od syndyka zwrotu kosztów wywołanych sprzeciwem lub zażaleniem nawet w sytuacji, gdy wierzytelność zostanie ostatecznie uznana na liście wierzytelności. Jest to rozwiązanie odmienne od funkcjonującego w ewentualnym postępowaniu cywilnym, podjętym z udziałem syndyka, w którym sąd obciąża kosztami procesu stronę przegrywającą postępowanie, a więc w sytuacji, gdy uzna on zasadność roszczenia wierzyciela, to wydając wyrok zasądzający, obciąży kosztami postępowania syndyka⁶ .

Podsumowanie

W obecnie obowiązującym stanie prawnym sformułowanie „po wyczerpaniu trybu określonego ustawą” rozumiane jest przede wszystkim jako konieczność rozpoznania i oddalenia przez sąd upadłościowy zażalenia na postanowienie sędziego-komisarza odmawiające uznania wierzytelności, wydane na skutek sprzeciwu co do odmowy uznania wierzytelności przez syndyka. Projektowana zmiana ustawy ułatwi wierzycielom dochodzenie roszczeń, zmniejszając koszty związane z koniecznością składania środków zaskarżenia, przewidzianych w postępowaniu upadłościowym.

¹ P. Zimmerman, Prawo upadłościowe. Prawo restrukturyzacyjne. Komentarz. Wyd. 7, Warszawa 2022
² M. Zieliński, O wymogu „wyczerpania trybu określonego ustawą” w rozumieniu art. 145 ust. 1 Prawa upadłościowego, Warszawa 2018.
³ Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 2019 r., sygn. III CZP 96/20.
⁴ D. Chrapoński, Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z 9 grudnia 2019 r., sygn. III CZP 96/20.
⁵ Projekt ustawy o zmianie ustawy – Prawo restrukturyzacyjne oraz ustawy – Prawo upadłościowe z dnia 2 listopada 2021 r., UC120.
⁶ Uzasadnienie projektu ustawy o zmianie ustawy – Prawo restrukturyzacyjne oraz ustawy – Prawo upadłościowe z dnia 2 listopada 2021 r., UC120