Rola Rady Wierzycieli w postępowaniu restrukturyzacyjnym – korzyści dla wierzycieli

Rada Wierzycieli jest głosem wierzycieli w postępowaniu restrukturyzacyjnym. Jako fakultatywny organ pozasądowy reprezentuje interesy wierzycieli w toku postępowania. Jest wyrazem naczelnej zasady prawa restrukturyzacyjnego jaką jest zasada dominacji grupowego (zbiorowego) interesu wierzycieli. Ustawodawca wprost wskazuje, że rada wierzycieli przy wykonywaniu swoich obowiązków kieruje się interesem ogółu wierzycieli.

Kto ustanawia Radę Wierzycieli?

Radę Wierzycieli ustanawia sędzia-komisarz z urzędu albo na wniosek. Z doświadczenia wynika, że organ ten powoływany jest częściej na wniosek podmiotów legitymowanych.

Wnosić o ustanowienie Rady może zarówno dłużnik, jak również sami wierzyciele spełniający określone wymagania ustawowe (kryterium liczbowe wnioskodawców albo kryterium ilościowe wierzytelności posiadanych przez wnioskodawców). W takiej sytuacji sędzia-komisarz ma obowiązek ustanowić radę. Rada co do zasady składa się z 5 członków oraz 2 zastępców wybranych przez sędziego-komisarza albo przez wierzyciela lub wierzycieli posiadających wierzytelności stanowiące co najmniej 1/5 sumy wierzytelności przysługujących wierzycielom będącym uczestnikami postępowania restrukturyzacyjnego. Wyjątkowo gdy wierzycieli w danym postępowaniu jest nie większa niż 7, Rada składa się z 3 wierzycieli.

Rada, aby była pozasądowym organem postępowania, nie może zatem składać się ani z mniejszej, ani z większej liczby wierzycieli. Takie rozwiązanie może być problematyczne w postępowaniach o niewielkiej liczbie wierzycieli. Zdarzały się przypadki, w których na skutek braku zgody odpowiedniej liczby wierzycieli na pełnienie funkcji członka rady, Rada nie mogła zostać w ogóle ustanowiona.

Kiedy ustanawia się Radę Wierzycieli?

Przepisy ustawy nie określają ani terminu początkowego ani końcowego powołania Rady. Oczywiście najlepszym rozwiązaniem jest ustanawianie Rady krótko po otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego. Wówczas uprawnienia wierzycieli w sprawach dotyczących Rady ustala się na podstawie załączonego do wniosku o otwarcie postępowania wykazu wierzycieli. Jako że dostęp do akt sądowych w przedmiocie otwarcia postępowania ma, poza uczestnikiem postępowania, także każdy, kto potrzebę ich przejrzenia dostatecznie usprawiedliwi, wierzyciele nie powinni mieć problemów z ustaleniem legitymacji do złożenia wniosku o ustanowienie Rady.

Pomimo tego, że ustawa nie określa terminu, kiedy najpóźniej może dojść do ustanowienia Rady, wnioski składane na etapie zbierania głosów w głosowaniu nad układem, czyli na końcowym etapie postępowania restrukturyzacyjnego, winny być oddalane. Należy przypomnieć, że rolą Rady Wierzycieli jest reprezentowanie i dbanie o interesy wierzycieli w toku postępowania. Przystąpienie do głosowania nad układem oznacza, że dłużnik zasadniczo przeprowadził już kluczowe działania naprawcze oraz bieżące operacyjne (co do których Rada mogłaby zabrać głos) i jedynie oczekuje na potwierdzenie czy wszyscy wierzyciele akceptują efekt wprowadzonych działań czy są mu przeciwni.

Jakie są funkcje Rady Wierzycieli i jak z nich prawidłowo korzystać?

Prawidłowo powołany organ pełni następujące funkcje: kontrolną, doradczo-opiniodawczą i decyzyjną.

W ramach funkcji kontrolnej Rada Wierzycieli zgodnie z art. 128 ust. 1 prawa restrukturyzacyjnego przede wszystkim kontroluje czynności nadzorcy sądowego oraz zarządcy (np. poprzez zobowiązanie ich do przedstawienia informacji czy złożenia wyjaśnień ). Nadto Rada Wierzycieli ma uprawnienie do badania stanu funduszów masy układowej lub sanacyjnej. Najczęściej odbywa się to w ramach szczegółowych raportów zarządcy, nadzorcy sądowego albo dłużnika prezentowanych na posiedzeniach rady wierzycieli.

Wydaje się, że najrzadziej wykorzystywaną kompetencją Rady Wierzycieli w ramach funkcji kontrolnej jest możliwość badania ksiąg i dokumentów przedsiębiorstwa, oczywiście jedynie w zakresie, w jakim nie narusza to tajemnicy przedsiębiorstwa. Takie ograniczenie należy uznać za słuszne. W gronie wierzycieli dłużnika mogą bowiem znajdować się dostawcy, chętni do poznania warunków współpracy handlowej z innymi dostawcami. Nadto w przypadku gdy restrukturyzowany podmiot pełni rolę pośrednika w dostawie towarów albo świadczeniu usług, wgląd do ksiąg i dokumentów przedsiębiorstwa, może ułatwić nawiązanie współpracy pomiędzy początkowym a końcowym uczestnikiem obrotu gospodarczego, co finalnie odbędzie się ze szkodą dla dłużnika w postaci utraty kontrahentów.

Kompetencja ta nie jest wykorzystywana przez Radę, ponieważ koszty badania nie stanowią kosztów postępowania restrukturyzacyjne i nie obciążają dłużnika, a Radę, czyli samych wierzycieli. Nie jest więc zaskoczenia fakt, że wierzyciele nie są zainteresowani dodatkowym inwestowaniem „w dłużnika”.

Czynności podejmowane przez Radę w ramach tej funkcji są jawne dla wierzycieli niebędących jej członkami. Rada wierzycieli jest bowiem zobowiązania do przedłożenia sędziemu-komisarzowi sprawozdania z kontroli działalności dłużnika, nadzorcy sądowego albo zarządcy oraz badania ksiąg i dokumentów. Sprawozdanie Rady oczywiście załączane jest do akt sprawy restrukturyzacyjnej.

Funkcja doradczo-opiniodawcza Rady Wierzycieli jest realizowana na skutek żądania sędziego-komisarza, nadzorcy sądowego, zarządcy albo samego dłużnika (art. 128 ust. 1 prawa restrukturyzacyjnego). Opinia Rady może dotyczyć kształtu propozycji układowych składanych przez dłużnika, kierunku działalności operacyjnej dłużnika, treści planu restrukturyzacyjnego w innym postępowaniu niż postępowanie sanacyjne, sposobu wykonywania przez zarządcę praw udziałowych z udziałów wchodzących w skład masy sanacyjnej, zasadności cofnięcia dłużnikowi w postępowaniu sanacyjnym zezwolenia na wykonywanie zarządu własnego nad przedsiębiorstwem lub jego częścią.

Uchwała Rady Wierzycieli urzeczywistniająca tę funkcję nie jest wiążąca dla sądu restrukturyzacyjnego, sędziego-komisarza, nadzorcy sądowego, zarządcy ani dłużnika. Niemniej jednak nie rzadko jest brana pod uwagę przez ww. podmioty, w szczególności jest chodzi o cofnięcie zezwolenia na wykonywanie przez sanowanego dłużnika zarządu własnego.

Funkcja decyzyjna Rady Wierzycieli obejmuje udzielanie zezwolenia na czynności, które mogą być dokonywane tylko za zezwoleniem rady wierzycieli, a także podejmowanie uchwał w przedmiocie zezwolenia dłużnikowi na wykonywanie zarządu w zakresie nieprzekraczającym zakresu zwykłego zarządu (dot. to wyłącznie sytuacji braku zezwolenia dłużnikowi będącego w postępowaniu sanacyjnym na sprawowanie zarządu własnego) oraz zmianę nadzorcy sądowego albo zarządcy w postępowaniu restrukturyzacyjnym (szczególnie istotne uprawnienie w sytuacji opieszałości tego pozasądowego organu postępowania jak również zaburzenia właściwych relacji pomiędzy dłużnikiem a nadzorcą sadowym albo zarządcą).

Katalog czynności wymagających z mocy prawa zezwolenia rady wierzycieli jest ściśle określony w art. 129 p.r. Należy jednak pamiętać, że zgodnie z art. 19 ust. 1 p.r. sędzia-komisarz może określić czynności, które nie mogą być dokonane bez zezwolenia rady.

Członkowie Rady Wierzycieli przy konstruowaniu regulaminu Rady winni pamiętać, że przepis art. 129 p.r. ma charakter bezwzględnie wiążący. Rada nie ma więc uprawnienia do innego kształtowania swoich obowiązków i obowiązków dłużnika w tym zakresie. Oznacza to, że treścią Regulaminu Rada Wierzycieli nie może nałożyć na dłużnika np. obowiązku uzyskania zezwolenia rady na sprzedaż przez niego nieruchomości lub innych składników majątkowych o wartości niższej niż 500 000 zł. Uchwała taka jako sprzeczna z prawem powinna być uchylona przez sędziego-komisarza z urzędu albo na skutek rozpoznania zarzutów.

Czy warto być członkiem Rady Wierzycieli?

Biorąc pod uwagę powyżej wskazane uprawnienia Rady Wierzycieli, na tak postawione pytanie należy z całą stanowczością odpowiedzieć twierdząco. Rada wierzycieli może mieć realny wpływ na przebieg postępowania restrukturyzacyjnego, o ile zostanie ustanowiona na wczesnym jego etapie.

Odpowiedź pozytywna pozostaje wzmocniona również faktem obligatoryjnego zwrotu wydatków koniecznych związanych z uczestnictwem w posiedzeniu Rady Wierzycieli oraz fakultatywnego wynagrodzenia za udział w posiedzeniu (aktualnie max. 116,11 zł za jeden dzień posiedzenia).