Praktyczne aspekty dokonywania potrąceń wierzytelności w postępowaniu restrukturyzacyjnym

Potrącenie pełni w obrocie gospodarczym istotną funkcję. Jest bowiem efektywnym sposobem zaspokojenia wierzytelności. W stosunku do wierzytelności, w której potrącający jest wierzycielem, dochodzi do jej przymusowego zaspokojenia. Otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego nie rozszerza zakresu dopuszczalności potrąceń. Pociąga jednak za sobą pewne ograniczenia, które omówione zostaną w praktycznych aspektach.  

Dopuszczalność potrącenia w postępowaniu restrukturyzacyjnym

W sytuacji, gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelnością drugiej strony. Warunkiem jest jednak, aby przedmiotem obu wierzytelności były pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku. Istotne jest również to, aby wierzytelności były wymagalne i mogły być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym.

W postępowaniu restrukturyzacyjnym ustawodawca dokonał jednak modyfikacji wymagań, jakie spełnić muszą potrącane wierzytelności. Zmiany dotyczące potrąceń dokonywanych w czasie trwania postępowania restrukturyzacyjnego ujęte zostały w art. 253 pr. rest. i stanowią przepisy szczególne, o których mówi art. 505 pkt 4 k.c. Oznacza to, że w razie dokonania potrącenia wbrew zasadom wynikającym z omawianych przepisów, nie następuje skutek w postaci umorzenia wierzytelności.

Precyzyjne określenie wierzytelności

Złożenie przez wierzyciela w toku postępowania restrukturyzacyjnego oświadczenia o potrąceniu wymaga wskazania wysokości wymagalnej wierzytelności przedstawionej do potrącenia. Jeśli wierzycielowi przysługuje kilka wierzytelności, powinien on sprecyzować, którą wierzytelność i w jakim zakresie przedstawia do potrącenia. W przeciwnym wypadku oświadczenie będzie bezskuteczne z powodu niedostatecznego wyrażenia zamiaru wywołania skutków potrącenia.

Dla przykładu, nie wywoła skutków oświadczenie wierzyciela złożone dłużnikowi, w którym wierzyciel potrąci „wszystkie swoje wierzytelności przysługujące mu wobec Dłużnika z wierzytelnością Dłużnika wynikającą z umowy sprzedaży z dnia 4 kwietnia 2022 r. w wysokości 40.000,00 zł” (zawartej po dniu otwarcia postępowania układowego). W tak opisanym zbiorze wierzytelności mogą mieścić się wierzytelności osobiste, które powstały przed dniem otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego (objęte układem), co do których zachodzi zakaz dokonania potrącenia, jak też wierzytelności osobiste powstałe po tym dniu (nieobjęte układem), które nie są objęte zakazem z art. 253 ust. 1 pkt 1 p.r.

Potrącenie „pomimo zakazu”

Ograniczenia opisane w Prawie restrukturyzacyjnym odnoszą się tylko do wierzytelności objętych układem i mają zastosowanie w toku przyspieszonego postępowania układowego, postępowania układowego i postępowania sanacyjnego. Nie ma przeszkód, aby przedmiotem oświadczenia o potrąceniu były wierzytelności ze stosunku pracy. Potrącenie może również odnosić się do wierzytelności zabezpieczonych na majątku dłużnika hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym, hipoteką morską lub przeniesieniem na wierzyciela własności rzeczy, wierzytelności lub innego prawa, ale tylko w części znajdującej pokrycie w wartości przedmiotu zabezpieczenia, chyba że wierzyciel wyraził zgodę na objęcie swojej wierzytelności układem (zob. art. 150 ust. 2 zdanie pierwsze p.r.) W związku z tym, że dłużnik powinien wykonywać swoje zobowiązania powstałe po otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego, zakaz potrącania nie odnosi się również do tych wierzytelności, które mają charakter bieżący (zob. art. 150 ust. 1 pkt 1 a contrario p.r., art. 211 ust. 4 p.r., art. 165 ust. 1 p.r.).

Wierzytelności niepieniężne

Złożenie oświadczenia o potrąceniu jest możliwe wtedy, gdy przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku. W postępowaniu restrukturyzacyjnym możliwe jest jednak potrącenie niepieniężnej wierzytelności wierzyciela z pieniężną wierzytelnością dłużnika.

Restrukturyzacja dotyczy w równym stopniu zobowiązań pieniężnych i niepieniężnych. Jeżeli wierzyciel w terminie tygodnia od dnia otrzymania zawiadomienia o terminie zgromadzenia wierzycieli z odpisem propozycji układowych sprzeciwił się restrukturyzacji swojej wierzytelności jako wierzytelności niepieniężnej, składając oświadczenie nadzorcy albo zarządcy, albo ze względu na charakter wierzytelności niepieniężnej restrukturyzacja nie jest możliwa, wierzytelność ta zmienia się w wierzytelność pieniężną.

Zatem konwersja wierzytelności niepieniężnej na pieniężną może doprowadzić do rozszerzenia przedmiotowego zakresu zastosowania przepisów regulujących potrącenie w postępowaniu restrukturyzacyjnym.

Niniejszy tekst stanowi wyciąg z komentarza praktycznego przygotowanego przez Autora dla wydawnictwa Wolters Kluwer. Pełna wersja komentarza jest dostępna dla użytkowników systemu LEX: https://sip.lex.pl/#/publication/470194725/potracenie-wierzytelnosci-w-postepowaniu-restrukturyzacyjnym