Nowe zasady ochrony przed egzekucją w restrukturyzacji

Konsekwencje otwarcia i prowadzenia postępowania restrukturyzacyjnego dłużnika dla bytu postępowania egzekucyjnego zainicjowanego przez wierzyciela, choć zostały uregulowane wprost w Prawie restrukturyzacyjnym, to nadal budzą szereg wątpliwości. Postępowanie egzekucyjne, nawet jeśli jest prowadzone przeciwko dłużnikowi, nie zawsze podlega zawieszeniu. Z tego względu projektując zmiany przepisów niezbędne do implementacji do polskiego prawa unijnej dyrektywy w sprawie ram restrukturyzacji zapobiegawczej (dyrektywa nr 2019/1023), ustawodawca krajowy zdecydował się na wprowadzenie szeregu przepisów mających wyeliminować niektóre z istniejących w praktyce wątpliwości.

Aktualna regulacja

Jeżeli wierzytelność stanowiąca podstawę egzekucji jest wierzytelnością układową (przyspieszonym postępowaniu układowym lub postępowaniu układowym), zastosowania znajdują przepisy określające moment zawieszenia postępowania egzekucyjnego (art. 259 ust. 1 p.r. w postępowaniu przyspieszonym układowym, art. 278 p.r. w postępowaniu układowym). Zatem w dniem otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego nie jest możliwe dalsze prowadzenie egzekucji w odniesieniu do wierzytelności objętych układem (egzekucja ulega zawieszeniu z mocy prawa), zaś wszczęcie nowego postępowania egzekucyjnego jest niedopuszczalne.

Odmiennie przedstawia się ta kwestia w postępowaniu sanacyjnym oraz w postępowaniu o zatwierdzenie układu od dnia obwieszczenia o ustaleniu dnia układowego (art. 226a oraz 226e p.r.). Wobec stosowania tu art. 312 p.r. (w przypadku postępowania o zatwierdzenie układu w zw. z art. 226e p.r.), dochodzi do zawieszenia postępowania w każdym przypadku, a  cecha wierzytelności w postaci bycia wierzytelnością układową nie jest tu istotna; decydujące znaczenie ma skierowanie egzekucji do masy sanacyjnej.

Konsekwentnie musimy też zwrócić uwagę na wyrażoną w art. 170 p.r. zasadę – z perspektywy wierzyciela bardzo istotną – umarzania postępowania egzekucyjnego z mocy prawa z chwilą uprawomocnienia się postanowienia zatwierdzającego układ.

Wdrożenie Dyrektywy do porządku krajowego

Prawodawca unijny przewidział obowiązek zapewnienia przez państwo członkowskie, aby dłużnicy, wobec których jest prowadzone postępowanie restrukturyzacyjne, mogli skorzystać ze wstrzymania indywidualnych czynności egzekucyjnych (art. 6 ust. 1 Dyrektywy). Przepis ten wskazuje, że takie wstrzymanie ma być pomocą dla dłużnika w celu wsparcia w negocjowaniu planu restrukturyzacji w ramach restrukturyzacji zapobiegawczej. Wskazano także, że dłużnik powinien móc skorzystać z tymczasowego wstrzymania indywidualnych czynności egzekucyjnych w celu wsparcia negocjacji dotyczących planu restrukturyzacji, aby móc kontynuować działalność lub przynajmniej zachować wartość swojej masy układowej i upadłościowej podczas negocjacji.

Przed ustawodawcą krajowym stanęło zatem zadanie skonstruowania takiego porządku prawnego, aby dłużnicy, którzy złożyli wniosek o otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego, mogli skorzystać z ochrony przed postępowaniem egzekucyjnym wszczętym przed dniem otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego, jak również przed ewentualnym wszczęciem egzekucji w trakcie trwania postepowania restrukturyzacyjnego.

W tym kontekście zwraca uwagę projektowany art. 189a ust. 1 p.r., zgodnie z którym postępowanie egzekucyjne skierowane do majątku dłużnika wszczęte przed dniem otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego ulega zawieszeniu z mocy prawa z dniem otwarcia postępowania na okres czterech miesięcy od dnia otwarcia postępowania. W tym samym czasie niedopuszczalne będzie skierowanie egzekucji do majątku dłużnika oraz wykonanie postanowienia o zabezpieczeniu roszczenia lub zarządzenia zabezpieczenia roszczenia na tym majątku (projektowany ust. 2). Przytoczonej regulacji nie będzie się stosowało do egzekucji należności ze stosunku pracy, świadczeń alimentacyjnych oraz rent z tytułu odszkodowania za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci oraz z tytułu zamiany uprawnień objętych treścią prawa dożywocia na dożywotnią rentę (projektowany ust. 5).

Pierwotny okres zawieszenia postępowań egzekucyjnych będzie zatem trwał 4 miesiące i będzie rozpoczynał się w dniu otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego. Po upływie tego okresu sędzia-komisarz, na wniosek nadzorcy sądowego lub zarządcy, będzie mógł zawiesić postępowanie egzekucyjne na dalszy okres (nieprzekraczający łącznie z okresem pierwotnego zawieszenia 12 miesięcy), jeżeli postęp w negocjacjach dłużnika z wierzycielami będzie wskazywać na prawdopodobieństwo zawarcia układu, chyba że dalsze zawieszenie egzekucji skutkowałoby pokrzywdzeniem wierzycieli (projektowany ust. 3).

Projektowana zmiana zakłada również przyznanie sędziemu-komisarzowi prawa do uchylenia pierwotnego zawieszenia postępowania egzekucyjnego (które będzie następować ex lege z chwilą otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego) w sytuacji, gdy zawieszenie takie skutkowałoby rażącym pokrzywdzeniem przynajmniej jednego wierzyciela, gdy istnieje uzasadnione przypuszczenie, że na zgromadzeniu wierzycieli nie zostanie podjęta uchwała o przyjęciu układu lub gdy z wnioskiem o takie uchylenie wystąpi sam dłużnik lub nadzorca sądowy (projektowany ust. 6).

W postępowaniu sanacyjnym okres zawieszenia postępowań egzekucyjnych oraz okres zakazu egzekucji będzie wynosić 12 miesięcy.

Ochrona przed egzekucją w okresie oczekiwania na zatwierdzenie układu

Nowe przepisy zapewnią również dłużnikowi ochronę przed egzekucją w okresie między przyjęciem układu a zakończeniem postępowania restrukturyzacyjnego (czyli uprawomocnieniem się postanowienia o zatwierdzeniu układu lub postanowienia o odmowie zatwierdzenia układu) lub prawomocnym umorzeniem postępowania restrukturyzacyjnego.

Zakres czasowy ochrony przewidzianej w art. 6 ust.1 Dyrektywy obejmuje okres od otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego, względnie od momentu wydania decyzji w przedmiocie zawieszenia czynności egzekucyjnych przez sąd (jeżeli zawieszenie nie następuje z mocy prawa), do momentu zakończenia negocjacji, czyli zawarcia przez dłużnika układu z wierzycielami.

Ustawodawca rozszerza jednak zakres tej ochrony na okres od dnia zawarcia układu do dnia zakończenia postępowania restrukturyzacyjnego lub jego prawomocnego umorzenia (projektowany art. 168a). W praktyce powszechne jest oczekiwanie na zatwierdzenie lub odmowę zatwierdzenia układu przez sąd wynosi (średnio kilka miesięcy). Gdyby obowiązywał jedynie projektowany art. 189a, dłużnik byłby pozbawiony ochrony przed ewentualną egzekucją roszczeń przez wierzycieli w czasie oczekiwania na zatwierdzenie układu.

Egzekucja po zakończeniu restrukturyzacji

Projektodawca przewidział również odrębne regulacje dla skutków zatwierdzenia układu dla postepowań egzekucyjnych. Niezmiennie z dniem uprawomocnienia się postanowienia zatwierdzającego układ postępowanie egzekucyjne ulega umorzeniu z mocy prawa (art. 170 ust. 1 p.r.).  Szczególnie ważny dla zabezpieczenia praw wierzycieli jest projektowany art. 170 ust. 1, zgodnie z którym sumy uzyskane w postępowaniach egzekucyjnych i zabezpieczających, które uległy umorzeniu z mocy prawa, a jeszcze niewydane, wydaje się wierzycielom, którzy prowadzili egzekucję lub wierzycielom, którzy uzyskali zabezpieczenie wierzytelności umieszczonych w spisie wierzytelności, w łącznej wysokości określonej w treści układu, chyba że układ przewiduje zaspokojenie wierzyciela w sposób niepieniężny. Projektowana zmiana przyczyni się do wyeliminowania takich przypadków, gdy jedynym źródłem finansowania układu były kwoty wyegzekwowane w zawieszonych postępowaniach egzekucyjnych. Dochodziło bowiem do tego, że po ewentualnym przyjęciu układu i umorzeniu postępowania egzekucyjnego środki te były przekazywane dłużnikowi z pokrzywdzeniem wierzycieli prowadzących egzekucję.

Podsumowanie

Konsekwencją nowej regulacji skutków otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego dla postepowań egzekucyjnych jest uchylenie art. 259, 260, 278, 279 i 312 p.r. Projektowane zmiany wzmocnią pozycję negocjacyjną dłużnika wobec wierzycieli w czasie ustalania treści przyszłego układu, a jednocześnie zwiększy ochronę dłużnika, wobec którego jest prowadzone postępowanie restrukturyzacyjne, przed indywidualną egzekucją ze strony jego wierzycieli.