Przyjęcie i zatwierdzenie układu niekonsensualnego na kanwie projektu ustawy wdrażającej Dyrektywę (UE) 2019/1023 ws. ram restrukturyzacji zapobiegawczej

Jakkolwiek prace nad wdrożeniem do polskiego systemu prawa Dyrektywy (UE) 2019/1023 ws. ram restrukturyzacji zapobiegawczej¹ bardzo się przeciągają,² to obecnie publikowana wersja projektu³ oznaczona jako „Tekst ostateczny” z dnia 29 marca 2023 r. w niżej komentowanych zakresach raczej się nie zmieni na etapie prac rządowych. A zatem celowe już teraz jest omówienie nowych regulacji Prawa restrukturyzacyjnego o zatwierdzaniu układu, który nie został przyjęty ze względu na brak wymaganej większości głosów wierzycieli. Regulacje te – przynajmniej wedle obecnych założeń – mają wejść w życie w dniu 1 marca 2024 r.

Projektodawca pozostawił w mocy art. 119 ust. 1 oraz ust. 2 p.r., a zatem układ będzie przyjmowany, jeśli uchwała o jego przyjęciu uzyska większość głosujących wierzycieli, którzy oddali ważny głos (większość liczbowa), mających łącznie co najmniej dwie trzecie sumy wierzytelności przysługujących głosującym wierzycielom (większość kwotowa, zwana także większością kapitałową). Jeżeli głosowanie nad układem przeprowadza się w grupach wierzycieli, obejmujących poszczególne kategorie interesów, układ zostaje przyjęty, jeżeli w każdej grupie osiągnięte zostaną powyższe większości głosów. Tak zawarte układy można nazwać układami konsensualnymi, co oznacza, że zostały one przyjęte przy wymaganej większości głosów, a zatem posiadają one odpowiednie ustawowe poparcie oraz uzasadnienie demokratyczne. Innymi słowy, układ taki będzie skuteczny, dlatego że popiera go dostatecznie duże grono wierzycieli (zarówno liczbowo, jak i kwotowo).

Jeśli nie doszło do przyjęcia układu konsensualnego, to – zgodnie z Dyrektywą oraz z obecnie jeszcze obowiązującym art. 119 ust. 3 p.r. – układ może być skuteczny, jeśli uzyska uzasadnienie funkcjonalne (układ niekonsensualny). Będzie to układ, który nie krzywdzi grup wierzycieli, ponieważ zaspokaja ich równomiernie względem siebie. Przy tym za punkt odniesienia przyjmuje się relację wzajemnego zaspokojenia danych grup wierzycieli w postępowaniu upadłościowym. Chodzi o to, aby wartość generowana na skutek udanej restrukturyzacji była dystrybuowana nie dowolnie, lecz zgodnie z generalnymi, upadłościowymi zasadami pierwszeństwa.

Zwracam uwagę, że na tym etapie elaboracji układu przyjmujemy grupowy, a nie indywidualny punkt widzenia, a zatem grupową perspektywę oceny zaspokojenia interesu. Do oceny indywidualnej pozycji wierzyciela w układzie względem zaspokojenia w upadłości posłuży nam kryterium najlepszego interesu wierzyciela, o którym mowa w projektowanym art.165 ust. 2 p.r. Zgodnie z tym przepisem, sąd odmawia zatwierdzenia układu, jeżeli jakikolwiek wierzyciel, który głosował przeciw układowi, zgłosił zastrzeżenia, zawierające zarzut, że znalazłby się w wyniku realizacji układu w gorszej sytuacji, niż w przypadku przeprowadzenia postępowania upadłościowego lub w przypadku zakończenia postępowania restrukturyzacyjnego bez przyjęcia układu (kryterium ochrony najlepszych interesów wierzycieli) i zarzut ten jest uzasadniony.

Zgodnie z projektowanym art. 165b ust. 1 p.r., w przypadku stwierdzenia nieprzyjęcia układu na podstawie art. 119 ust. 1 i 2, na wniosek dłużnika lub za jego zgodą, sąd może stwierdzić przyjęcie układu, jeżeli wszystkie poniższe warunki zostaną spełnione łącznie.

Po pierwsze, większość grup wierzycieli głosowała za układem, w tym co najmniej jedna grupa wierzycieli to wierzyciele zabezpieczeni rzeczowo lub wierzyciele uprzywilejowani (czyli zaspokajani w upadłości w kategorii pierwszej). Jeśli taka większość grup nie byłaby uzyskana, to wystarczy, że za przyjęciem układu głosowała co najmniej połowa grup wierzycieli, którzy w upadłości uzyskaliby jakiekolwiek zaspokojenie.

Po drugie, jeśli w danej grupie układu nie przyjęto, to układ będzie zatwierdzony tylko wtedy, gdy grupie tej złożono propozycję co najmniej taką samą jak innej równorzędnej w upadłości grupie oraz lepszą niż grupie w upadłości podrzędnej.  Innymi słowy układ nie może naruszyć zasad relacji pomiędzy stopniem zaspokojenia wierzycieli w upadłości. Badać zatem trzeba, jak się ma stopień upadłościowego zaspokojenia wierzycieli jednej grupy do stopnia zaspokojenia w innej grupie.

Tytułem przykładu, przyjmijmy grupę wierzycieli handlowych oraz grupę wierzycieli finansowych, przy czym obie są niezabezpieczone i obie będą zaspokajane w kategorii drugiej w upadłości. Nie możemy tym grupom zaproponować w układzie różnego stopnia zaspokojenia, gdyż to będzie wzajemnie niewspółmierne, a zatem krzywdzące. Jest tak dlatego, że w upadłości grupy te dostałyby proporcjonalnie takie samo zaspokojenie. Co więcej, jeśli mamy w układzie grupę wierzycieli, która w upadłości plasowana jest wyżej niż inna grupa, to w układzie ta relacja pierwszeństwa winna być zachowana. Oczywiście, chyba że w danej grupie układ będzie przegłosowany – wtedy działać będą demokratyczne zasady większości kapitałowej i osobowej.

Po trzecie, dotychczasowi wspólnicy lub akcjonariusze nie mogą uzyskać w wyniku przyjęcia układu korzyści przekraczającej wartość wniesionych przez siebie środków, w ramach realizacji planu restrukturyzacyjnego. Ten niezbyt jasny przepis ma na celu zachowanie hierarchii zaspokojenia pomiędzy wierzycielami, a właścicielami. Trzeba się wnikliwie zastanowić, czy przepis ten wskazuje, że zachowanie przez właścicieli (wspólników lub akcjonariuszy) swoich praw udziałowych jest uzależnione od wniesienia przez nich środków w wykonaniu planu restrukturyzacyjnego. Najtrudniejsze w procesie wykładni będzie wyjaśnienie znaczenia zwrotu „korzyści uzyskanej w wyniku przyjęcia układu”.

Taka surowa wykładnia art. 165b ust. 1 lit. c) p.r.  jest zmiękczona nieco przez art. 165b ust. 2 p.r., zgodnie z którym warunku tego nie trzeba stosować, jeżeli:

1. układ przewiduje pełne zaspokojenie wierzycieli lub
2. wartość środków wniesionych przez wspólników, udziałowców lub akcjonariuszy jest większa od wartości zmniejszenia wysokości wierzytelności przewidzianej w układzie dla wierzycieli głosujących przeciwko układowi, lub
3. wspólnikami dłużnika są wyłącznie osoby fizyczne.

Oczywiście procedura zatwierdzenia układu różni się w zależności od tego, czy układ jest konsensualny, czy też nie. Projektowany art. 120 p.r. określa, że w protokole zgromadzenia wierzycieli, na którym głosowano układ, zawiera się stwierdzenie nadzorcy lub zarządcy, że układ został przyjęty na podstawie art. 119 ust. 1 lub ust. 2 (układ konsensualny) lub stwierdzenie, że układ nie został przyjęty. W protokole zamieszcza się także treść układu.

W przypadku stwierdzenia nieprzyjęcia układu na podstawie art. 119 ust. 1 i 2 p.r., w terminie dwóch tygodni od dnia obwieszczenia w KRZ, że układ nie został przyjęty dłużnik lub wierzyciel może złożyć do sądu wniosek o stwierdzenie przyjęcia i zatwierdzenie takiego niekonsensualnego układu na podstawie art. 165b p.r. W razie wniosku wierzyciela, do stwierdzenia przyjęcia układu przez sąd konieczna jest zgoda dłużnika.

¹ Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1023 z dnia 20 czerwca 2019 r. w sprawie ram restrukturyzacji zapobiegawczej, umorzenia długów i zakazów prowadzenia działalności oraz w sprawie środków zwiększających skuteczność postępowań dotyczących restrukturyzacji, niewypłacalności i umorzenia długów, a także zmieniającej dyrektywę (UE) 2017/1132 (dyrektywa o restrukturyzacji i upadłości).
² Wdrożenie miało nastąpić do 17 lipca 2022 r. i to już z uwzględnieniem rocznego przedłużenia terminu implementacji.
³ Zob. projekt rządowy (UC120): https://legislacja.rcl.gov.pl/docs//2/12361503/12891108/12891109/dokument617858.pdf