Wdrożenie dyrektywy o restrukturyzacji wyzwaniem dla polskiego ustawodawcy (cz. I)

Wprowadzenie

Problematyka związana z Dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1023 z dnia 20 czerwca 2019 r. w sprawie ram restrukturyzacji zapobiegawczej, umorzenia długów i zakazów prowadzenia działalności oraz w sprawie środków zwiększających skuteczność́ postepowań dotyczących restrukturyzacji, niewypłacalności i umorzenia długów, a także zmieniającej dyrektywę̨ (UE) 2017/1132 (w niniejszym tekście jako „Dyrektywa o restrukturyzacji” lub „Dyrektywa”) jest z pewnością wielowątkowa, a implementacja przewidzianych w Dyrektywie rozwiązań już niedługo wymusi daleko idące zmiany w polskim prawie restrukturyzacyjnym.

Niniejszy wpis zawiera ogólne informacje o Dyrektywie oraz wskazuje na podstawowe wyzwania związane z jej wdrożeniem. W kolejnym wpisie zostaną natomiast zawarte szczegółowe rozważania poświęcone poszczególnym jej postanowieniom.

Dyrektywa o restrukturyzacji – informacje ogólne

Dyrektywa ma na celu dokonanie harmonizacji przepisów w zakresie dopuszczalnych w krajach UE procedur restrukturyzacyjnych oraz modelu ich funkcjonowania. Jej wdrożenie ma wyeliminować istniejące obecnie przeszkody w funkcjonowaniu wspólnego rynku oraz traktatowych swobód (takich jak m.in. swoboda przepływu kapitału), które wynikają z rozbieżności krajowych procedur mających na celu uniknięcie upadłości oraz zawarcie układu z wierzycielami.

Wśród najważniejszych grup zagadnień regulowanych przez Dyrektywę należy wymienić przede wszystkim:

1. problematykę wczesnego ostrzegania oraz kwestię dostępu do informacji o istniejących narzędziach diagnostycznych,
2. zrównanie pozycji stron w procesie negocjacji, zgodnie z zasadą „uczciwej równowagi”,
3. zmiany w zakresie treści i procedury zmierzającej do przyjęcia w postępowaniach planów restrukturyzacji,
4. ochronę nowego finansowania oraz transakcji związanych z restrukturyzacją,
5. zagadnienie umorzenia długów oraz zakazu prowadzenia działalności gospodarczej,
6. konieczność wprowadzenia środków i metod zwiększających skuteczność prowadzonych działań restrukturyzacyjnych,
7. konieczność zmniejszenia kosztów restrukturyzacji dla małych i średnich przedsiębiorstw.

Biorąc pod uwagę, że Dyrektywa jest aktem prawa wtórnego UE i nie obowiązuje bezpośrednio, aby jej konkretne postanowienia stały się elementem polskiego porządku prawnego, konieczne jest jej wdrożenie przez krajowego ustawodawcę. Jako że w stosunku do treści oraz zakresu implementacji części regulacji, Państwom Członkowskim pozostawiono spory zakres swobody. W toku wdrażania Dyrektywy (w ramach działań legislacyjnych) konieczne będzie podjęcie szeregu trudnych decyzji.

Polska skorzystała z możliwości wydłużenia terminu na implementację Dyrektywy o dodatkowy rok, w związku z czym upływa on 17 lipca 2022 r.

Podstawowe wyzwania wynikające z implementacji Dyrektywy

Jednym z podstawowych wyzwań związanych z implementacją Dyrektywy jest odpowiednie wyważenie sprzecznych interesów uczestników postępowania (postępowanie restrukturyzacyjne w swoich założeniach jest bowiem uwikłane w klasyczny konflikt interesów na linii wierzyciele-dłużnik). To szczególnie istotne w kontekście planowanych zmian dotyczących pozycji wierzycieli zabezpieczonych rzeczowo, którzy będą mogli zostać objęci układem także bez wyrażenia na to zgody. Dodatkowe ryzyka wiążą się z faktem, że podstawowym modelem postępowania restrukturyzacyjnego ma być postępowanie prowadzone poza sądem, pod nadzorem doradcy wybranego przez dłużnika (analogicznie do obowiązującego obecnie rozwiązania – postępowania o zatwierdzenie układu w wersji przewidzianej przez tzw. Tarczę 4.0., jednak z dość istotnymi modyfikacjami). Konieczne jest w związku z tym wprowadzenie szeregu mechanizmów, które zagwarantują wierzycielom, że postępowanie będzie prowadzone w sposób bezstronny oraz będą oni mieli możliwość wzięcia w nim aktywnego udziału (nie zostaną sprowadzeni do roli wyłącznie obserwatorów, których jedynym uprawnieniem jest oddanie głosu). Zasadne jest także wprowadzenie dla wierzycieli instrumentu, który umożliwiałby odpowiedniej większości wierzycieli wzruszenie dokonanego przez dłużnika wyboru nadzorcy, względnie ustanowienie nadzorcy wybranego bezpośrednio przez odpowiednią większość wierzycieli.

Jak doskonale wiadomo, istotnym problemem okazuje się także (kilkukrotnie już przekładane) wprowadzenie systemu teleinformatycznego do obsługi postępowań upadłościowych i restrukturyzacyjnych (tj. Krajowego Rejestru Zadłużonych), który niewątpliwie w dużym stopniu przyczyni się do realizacji założeń Dyrektywy – w szczególności w zakresie postulatów związanych z szybkością postępowań, ich sprawnością oraz elektronizacją, a także jawnością wewnętrzną i zewnętrzną.

Podsumowanie

Nie ma wątpliwości, że ze względu na krótki okres dotychczasowego obowiązywania procedur restrukturyzacyjnych (w ich obecnej postaci, tj. od 01.01.2016 r.), rynek restrukturyzacji w Polsce dopiero się kształtuje i stopniowo wypracowuje dobre praktyki w zakresie współpracy pomiędzy wierzycielami a dłużnikiem. Powoli rozwija się także świadomość wierzycieli co do istoty restrukturyzacji, wynikających z niej korzyści, a także przysługującego im katalogu uprawnień. Należy żywić nadzieję, że implementacja Dyrektywy przyczyni się także do profesjonalizacji zawodu doradcy restrukturyzacyjnego, a w perspektywie czasu, ustanowienia w drodze ustawy samorządu doradców, który mógłby pełnić istotną rolę w zakresie nadzoru nad wysokimi standardami działań jego członków.