Pozaodsetkowe koszty kredytu konsumenckiego w dobie pandemii
Ustawa z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim określa dopuszczalną wysokość pozaodsetkowych kosztów konsumenckich równą sumie 25% całkowitej kwocie kredytu i 30% całkowitej kwoty kredytu w stosunku rocznym. Te wartości obowiązywały podmioty udzielające kredyty przed dobą koronawirusa.
W związku z pojawieniem się pandemii COVID-19 ustawodawca wprowadził ustawę z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych wprowadzając nowe, zmniejszone limity kosztów pozaodestkowych kredytu konsumenckiego.
Dla kredytów o okresie spłaty nie krótszym niż 30 dni wprowadzono wówczas obniżone stawki na poziomie równym sumie 15% całkowitej kwocie kredytu i 6% całkowitej kwoty kredytu w stosunku rocznym.
W przypadku kredytów udzielanych o okresie spłaty krótszym niż 30 dni tzw. chwilówek maksymalna wysokość pozaodsetkowych kosztów kredytu konsumenckiego zmniejszyła się wynosząc 5% całkowitej kwoty kredytu.
Ustawa przewidziała również, że pozaodsetkowe koszty kredytu konsumenckiego nie mogą być wyższe od 45% całkowitej kwoty kredytu.
Wprowadzenie powyższych zmian legislacyjnych spowodowało, że część firm pożyczkowych nie była w stanie prowadzić działalności operacyjnej w sposób rentowny. Rynek przedsiębiorstw pożyczkowych odnotował znaczny spadek wartości udzielanego finansowania w okresie pandemii. Podmioty pożyczkowe miały problem w stworzeniu odpowiednich ofert gwarantujących im rentowne źródło przychodu w oparciu o nowe regulacje. Jednocześnie posiadając zobowiązania wobec m.in. obligatariuszy, spadek zaufania inwestorów i możliwości otrzymania finansowania wiele instytucji pożyczkowych w Polsce ograniczyło aktywność na rynku lub zaprzestało swojej działalności.
Z dniem 1 lipca 2021 roku maksymalne koszty pozaodsetkowe wróciły do wyższych poziomów przed wprowadzeniem ustawy związanej z COVID-19. Nie oznacza to jednak natychmiastowej poprawy sytuacji finansowej firm pożyczkowych. Konsumenci mogą być jeszcze bardziej zniechęceni do pożyczania pieniędzy, których koszty stają się droższe. Przede wszystkim problemy branży nie są spowodowane wyłącznie zmianami legislacyjnymi, ale szerszym kryzysem związanym z otoczeniem pożyczek.
Przedsiębiorstwa pożyczkowe, które zmagają się z problemami utrzymania się na rynku, posiadające problemy z niewypłacalnością mogą skorzystać z procesu restrukturyzacji, który pomoże im uniknąć ogłoszenia upadłości. Patrząc na konsekwencje wprowadzanych zmian w ustawie o maksymalnym pozaodsetkowym koszcie, spadku zdolności kredytowej konsumentów oraz zmniejszeniu się wartości udzielanego finansowania branżę pożyczkową czeka okres zmian i reorganizacji działania. W niedalekiej przyszłości możliwa jest rosnąca liczba restrukturyzacji oraz upadłości przedsiębiorstw pożyczkowych. Postępowania restrukturyzacyjne będą odgrywały znaczącą rolę w utrzymaniu na rynku działalności związanych z udzielaniem pożyczek pozabankowych.
Według danych raportów publikowanych przez spółkę Zimmerman Filipiak Restrukturyzacja S.A. wybuch pandemii spowodował znaczny wzrost liczby restrukturyzacji w branży działalność finansowa, do której należą firmy pożyczkowe. Trzeci kwartał charakteryzował się dużym wzrostem liczby postępowań w branży. Najwięcej natomiast restrukturyzacji w ostatnich 12 miesiącach zanotowano w ostatnim kwartale 2020 roku. W tym przypadku liczba otwartych postępowań restrukturyzacyjnych była największa względem poprzednich 12 miesięcy i wyniosła 19.
Tabela 1. Liczba restrukturyzacji za ostatnie 12 miesięcy w branży działalność finansowa (PKD 64).
| Okres | 2020Q1 | 2020Q2 | 2020Q3 | 2020Q4 |
| Liczba | 3 | 5 | 13 | 19 |
Źródło: opracowanie własne na podstawie raportów „Restrukturyzacja w Polsce” Zimmerman Filipiak Restrukturyzacja.
Tabela 2. Procentowa różnica w liczbie otwartych postępowań restrukturyzacyjnych w ostatnich 12 miesiącach względem poprzednich 12 miesięcy w branży działalność finansowa (PKD 64).
| sty.20 | lut.20 | mar.20 | kwi.20 | maj.20 | cze.20 | lip.20 | sie.20 | wrz.20 | paź.20 | lis.20 | gru.20 |
| -20% | -50% | -67% | -67% | -50% | 25% | 200% | 120% | 333% | 275% | 375% | 375% |
Źródło: opracowanie własne na podstawie raportów „Restrukturyzacja w Polsce” Zimmerman Filipiak Restrukturyzacja.
Według danych CRIF w sierpniu 2020 roku liczba aktywnych firm pożyczkowych (czyli takich które udzieliły przynajmniej jednej pożyczki) wyniosła 36. Oznacza to spadek liczby polskich podmiotów pożyczkowych o 28% w aktywności na rynku w stosunku do roku wcześniej.
Tabela 3. Liczba aktywnych firm pożyczkowych w danym miesiącu.
| sie.19 | lip.20 | sie.20 |
| 50 | 35 | 36 |
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z CRIF.
Zgodnie z danymi Biura Informacji Kredytowej (dalej: BIK) liczba udzielonych pożyczek pozabankowych we wrześniu 2021 roku wyniosła ponad 275 tys. sztuk. Jest to wzrost o 70,7% w stosunku do września 2020 roku. Patrząc na okres od początku tego roku do września łączna sprzedaż pożyczek wyniosła ponad 2 125 tys. sztuk. Oznacza to wzrost o 46,7% liczby udzielonych pożyczek w porównaniu do tego samego okresu w 2020 roku.
Wykres 1. Liczba pożyczek pozabankowych (w tys. szt.) i dynamika (r/r w %)
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z BIK.
Dane BIK wskazują również na znaczne zwiększenie się poziomu wartości użyczonych pożyczek w 2021 roku. Wartość sprzedanych pożyczek we wrześniu 2021 roku wyniosła 0,7 mld zł. Jest to wynik wyższy o 81,3% w odniesieniu do września 2020 roku. Od stycznia do września 2021 roku łączna wartość pożyczek pozabankowych wyniosła ponad 5,1 mld zł. Jest to kwota większa o 52,5% w zestawieniu do analogicznego okresu z 2020 roku.
Wykres 2. Wartość pożyczek pozabankowych (w mld zł) i dynamika (r/r w %)
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z BIK.
Patrząc na dotychczasowe, tegoroczne wyniki rynku pożyczek w stosunku do osiąganych w 2020 roku zauważalny jest znaczący wzrost wartości portfela oraz liczby udzielanych pożyczek. Pożyczkodawcy odnotowali największy wzrost we wrześniu 2021 roku w ujęciu liczbowym pożyczek w przedziałach odpowiednio:
- do 500 zł (138,1%),
- powyżej 5 000 zł (89,8%).
To właśnie pożyczki o wartości powyżej 5 000 zł stanowiły we wrześniu największy udział wartościowy udzielonych pożyczek (42,2%). Natomiast w ujęciu ilościowym najwięcej udzielono pożyczek do kwoty 1 000 zł (45,6%).
Dane BIK potwierdzają ożywienie rynku pożyczkowego po okresie pandemii COVID-19 i zniesieniu ograniczających limitów pozaodsetkowych koszów kredytu. Sytuacja branży powoli wraca do poziomów osiąganych w analogicznych okresach przed pandemią. Pomimo, że aktywność instytucji pożyczkowych systematycznie wzrasta wciąż nie udało się wrócić do osiąganych wyników przed kryzysem związanym z pandemią COVID-19.
Branżę pożyczkową czekają w niedalekiej przyszłości również zmiany legislacyjne. Obecnie rząd zajmuje się tzw. ustawą antylichwiarską. Rządowe Centrum Legislacji w połowie października opublikowało na stronie internetowej zakładkę o nazwie „Projekt ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu przeciwdziałania lichwie”. Rynek pożyczkowy czeka na treść powyższego projektu ustawy a przede wszystkim na nieznane im jego skutki. Rodzi się m. in. pytanie jaki limit kosztów pozaodsetkowych planuje wprowadzić rząd. Ministerstwo sprawiedliwości podało możliwość powrotu do obniżonych limitów z okresu pandemii, tym samym negatywnie wpływając na sytuację pożyczkodawców. W kolejnych wypowiedziach ustawodawcy limity miałyby przyjąć poziom 10% całkowitej kwocie kredytu i 10% całkowitej kwoty kredytu w stosunku rocznym. Póki co żadna z powyższych wartości nie została oficjalnie potwierdzona przez Ministerstwo. Ponadto projekt ustawy ma nałożyć dodatkowe obowiązki na pożyczkodawców np. weryfikację dochodów i wydatków klientów. W przypadku nieistniejącej, stosownej weryfikacji danych skutkiem byłby m. in. brak możliwości zbycia takiej wierzytelności.
Komisja Nadzoru Finansowego miałaby nadzorować branżę pożyczek pozabankowych w zakresie wymogów informacyjnych nakładanych na nią. Do danych składanych przez podmioty pożyczkowe, w ramach projektu ustawy, należeć mają m. in. stan pożyczek zagrożonych, ilość i wartość pożyczek, liczba klientów czy przychody związane z wpływami pozaodsetkowymi. Nieprzestrzeganie wymogów ustawy wiązać ma się z szeregiem opłat i kar nałożonych na przedsiębiorstwa pożyczkowe jak i na kluczowych pracowników.
Czynności związane z powstaniem ustawy antylichwiarskiej budzą niepokój w branży pożyczkowej. Obawa przed sytuacją finansową i legislacyjną z czasów pandemii jest uzasadniona z uwagi na podejmowane kroki przez ustawodawcę w stronę ustawy. Dodatkowo podmioty pożyczkowe nie są brane pod uwagę podczas tworzenia prawa bezpośrednio ich dotyczącego. Ministerstwo bez konsultacji wprowadzanych przepisów, przygotowując w sposób niejawny ważny dokument obejmujący sektor pożyczek powoduje sprzeciw środowiska instytucji pożyczkowych w tym Polskiego Związku Instytucji Pożyczkowych.
